Ik hoop dat jullie boormachines in orde zijn

Een staande boormachine kan een leerling scalperen, houtstof kan ontploffen: in het onderwijs gebeuren gemiddeld twaalf ernstige ongelukken per jaar. De arbeidsinspectie houdt daarom extra toezicht op praktijklokalen. Op pad met arbeidsinspecteur Monique Wouterlood.

Nee, Monique Wouterlood mag als arbeidsinspecteur geen geschenken aannemen van een school. Maar voor een stukje echte Limburgse vlaai mag ze tijdens een schoolbezoek wel een uitzondering maken.
Luuk en Koen, respectievelijk hoofd civiele dienst en hoofdconciërge van het Bouwens van der Boijecollege in Panningen, snijden flinke stukken vlaai af. ‘Jong en enthousiast’ is in hun geval een understatement: ze maken de indruk tot diep in de avond arbo-catalogussen te verslinden, om die vervolgens onder hun kussen te leggen. Dat belooft veel goeds voor inspecteur Wouterlood.
Dat mag ook wel, want de veiligheid op het Bouwens van der Boijecollege in Panningen kon beter. Bij een vorig bezoek van de Inspectie SZW (waarin de Arbeidsinspectie is opgegaan) bleek dat in de praktijklokalen voor het vmbo – met machines voor hout- en metaalbewerking – gevaarlijke situaties heersten.
Net als op veel andere scholen, trouwens. De Inspectie SZW neemt de praktijklokalen in het voortgezet onderwijs en mbo regelmatig onder de loep, en de bevindingen stemmen niet vrolijk. Bij ruim driekwart van de 136 geïnspecteerde scholen waren vorig jaar een of meer zaken niet in orde. Zelfs bij scholen die voor de tweede keer werden bezocht, en dus de tijd hadden om de veiligheid te verbeteren, was nog veel mis. Van niet goed afgeschermde cirkelzaagmachines en boormachines tot achterstallig onderhoud en onveilig opgeslagen gevaarlijke stoffen.

Struikelgevaar
De vlaai is nog niet op, of de papieren komen op tafel. Luuk en Koen zitten te popelen om te laten zien hoe de veiligheid op school verbeterd is. Zo is er afgelopen jaar een risico-inventarisatie uitgevoerd door een externe deskundige. “Zo’n inventarisatie mogen we als school ook zelf uitvoeren, maar dat vonden we niet objectief genoeg.” De ingehuurde deskundige legde de vinger op een aantal zere plekken. Zo zijn nu overal in de lokalen kabels gebundeld en weggewerkt, om struikelgevaar bij de machines te voorkomen. En een van de nooduitgangen kwam uit in dik struikgewas – dat anderhalve meter lager lag. “Daar hebben we meteen het plantsoen laten snoeien en een trapje laten aanleggen.”
Verder bleek tijdens een vorig bezoek van de arbeidsinspecteur dat de afzuiging in de lasruimte onvoldoende was. Dus zijn er speciale helmen aangeschaft met eigen afzuiging. “Ze kunnen zó uit Star Wars komen.”
Er is ook een stofmeting uitgevoerd, omdat de arbeidsinspecteur vorige keer twijfelde of de afzuiging van de zagerij wel voldoende zou zijn. Dat lijkt onbelangrijk, maar is het niet: houtstof is kankerverwekkend en kan, in voldoende hoeveelheden, zelfs exploderen. De stofmeting bleef op het Bouwens van der Boijecollege gelukkig binnen de normen.

Stilleggen
Op papier ziet alles er goed uit, vindt Wouterlood. Maar goed, papier is geduldig. “Zullen we eens rondkijken? Ik hoop echt dat jullie kolomboormachines in orde zijn.” Als dat niet het geval is, kan Wouterlood ze direct laten ‘stilleggen’, jargon voor buiten gebruik laten stellen. En als er op dat moment leerlingen mee aan het werk zijn, volgt er ook een boete.
Dat is niet nodig, want de koppen van de kolomboormachines zijn mooi afgeschermd met plastic kappen. Wouterlood doet een kapje open en dicht, en luistert aandachtig. Ah gelukkig, een klikje. “Er zit dus een nulspanningsschakelaar op.” Wat betekent dat de boor meteen stopt als het kapje open wordt gedaan.
De beschermkapjes zijn vooral nodig om te zorgen dat leerlingen niet met hun haren in de draaiende boorkop verward raken. Wouterlood: “Dat zijn heel nare ongelukken. Je kunt echt gescalpeerd worden.”
Jaarlijks gebeuren er in het hele Nederlandse onderwijs gemiddeld twaalf ernstige ongevallen doordat een school de veiligheid niet op orde heeft. Wouterlood maakt genoeg tragiek mee: leerlingen die het topje van hun wijsvinger moeten missen, die blijvende brandwonden oplopen of die blind worden door verkeerd gebruik van handgereedschap.
In de afgelopen jaren hebben zich in het onderwijs gelukkig geen dodelijke ongelukken voorgedaan, maar in haar werk als inspecteur buiten het onderwijs komt Wouterlood dat wel tegen. “Vroeger zei ik wel eens dat van werken nog nooit iemand dood is gegaan. Dat heb ik wel afgeleerd.”

Jaarlijkse controle
Hoe is het trouwens met het onderhoud van al deze machines, informeert Wouterlood in het praktijklokaal. “Dat zijn we op een nieuwe manier aan het inrichten”, vertelt Van Dokkum. “Elke machine wordt nu één keer in de vijf jaar gecontroleerd, maar dat vinden we te weinig. We gaan toe naar jaarlijkse controles.” Mooi, zegt Wouterlood. “Want van één keer per vijf jaar kreeg ik een beetje buikpijn.”
En is er ook een arbo-adviseur op het niveau van het overkoepelend schoolbestuur Stichting Limburgs Voortgezet Onderwijs, bij wie alle scholen terecht kunnen met vragen? Jazeker, veren Luuk en Koen op. Dat is Frouke Willemsen. “Zij is echt onze goeroe. Als wij er zelf niet uit komen, bellen we haar.”
Ook dat is mooi, vindt Wouterlood. Want scholen proberen nog te vaak zelf het wiel uit te vinden op het gebied van veiligheid. Scholen leren weinig van elkaar - en zelfs niet altijd van zichzelf. Uit de landelijke inspecties van de praktijklokalen bleek bijvoorbeeld dat onveilige situaties in het geïnspecteerde lokaal vaak wel worden aangepakt, maar niet in de andere lokalen van dezelfde school. Laat staan in de lokalen van andere scholen van hetzelfde bestuur.
“Gebruiken jullie de Arbo-scan van de VO-raad”, wil Wouterlood weten. Het antwoord luidt: natuurlijk, dat is ons heilige boek, vol met plannen en tips om de veiligheid op school te verbeteren. Het doet Wouterlood genoegen. “Ik kom wel eens op scholen waar ze niet eens weten dat die scan bestaat. Oh jongens… het wiel is uitgevonden, maak er gebruik van.”
In het laslokaal laten Luuk en Koen trots de nieuwe Star Wars-helmen zien. Ze kosten twaalfhonderd euro per stuk, maar dan kunnen de leerlingen ook lassen zonder schadelijke dampen binnen te krijgen.
Door naar het houtbewerking lokaal. De machines zien er prima uit, maar werkstukken van leerlingen worden bewaard op een zoldertje. En dat is te bereiken met een aluminium trapje dat van de budgetbouwmarkt lijkt te komen. Deze situatie is aan het veranderen, zeggen Luuk en Koen meteen. De werkstukken worden voortaan ergens anders opgeslagen, op de begane grond.
De docent houtbewerking wilde gelukkig meewerken. Dat is wel eens anders, zeggen ze. Want die werkstukken worden immers al jarenlang op die zolder bewaard, en dat gaat altijd goed. En dat het trapje niet via de arbo-normen is gekeurd – hoe erg is dat nu? Niet zo erg, totdat het mis gaat en een leerling iets breekt. Of erger. Wouterlood: “Bij 80 procent van de ongelukken in de bouw is een ladder betrokken. En die ongelukken zijn vaak ernstig.”
Hebben de scholen van jullie bestuur trouwens goede preventiemedewerkers, informeert Wouterlood. Medewerkers die op hun school het aanspreekpunt zijn voor het handhaven en verbeteren van de veiligheid? Jazeker hebben we die, zeggen Luuk en Koen. Allemaal oude rotten, die hun weg weten in veiligheidsland. “Prima. Ik kom nog wel eens tegen dat die taak wordt uitbesteed aan – zeg - een leraar Nederlands die een paar uurtjes overheeft.” Die moet dan op het gebied van arbo en veiligheid bij nul beginnen. Daar wordt Wouterlood niet zo blij van.

Veilig op stage
En hoe zit het met de invulling van de maatschappelijke stages? Er worden voor alle leerlingen stageplekken geregeld, is het antwoord van locatiedirecteur Henk Janssen, die even aanschuift bij de groep. Ah ja. Maar voldoen die stageplekken ook aan de arbo-veiligheidseisen? “Houdt de Inspectie SZW geen toezicht op de bedrijven waar die stages gaan plaatsvinden”, vraagt Janssen. Kan de school er niet van uitgaan dat de veiligheid er goed geregeld is?
Nee, zegt Wouterlood. “Er zijn uiteraard wel arbo-regels, maar er staat niet in elk bedrijf een inspecteur mee te kijken. Je moet er als school dus zelf op toezien dat de stageplekken veilig zijn.” Het advies van Wouterlood is om eerst te kijken of het bedrijf in kwestie een risico-inventarisatie heeft uitgevoerd. “En houd er ook rekening mee dat de eisen voor kinderen – leerlingen dus – vaak strenger zijn dan die voor volwassenen.”
Dit alles maakt het voor bedrijven niet aantrekkelijker om stageplekken aan te bieden, dat beseft Wouterlood best. “Maar je wilt niet achteraf constateren dat de veiligheid van je leerlingen onvoldoende was gewaarborgd. Echt niet.”
De eindconclusie van Wouterlood is positief: het Bouwens van der Boijecollege heeft zijn zaken goed op orde. Maar waakzaamheid blijft geboden, want in veiligheidsland liggen altijd slechte gewoontes op de loer. “Ik hoorde laatst over een docent die zijn leerlingen in de pauze even de grote stofzak van de houtafzuiging liet legen, in de container. Dat lijkt heel onschuldig, maar houtstof is en blijft explosief en kankerverwekkend. Daar moet je dus goede veiligheidsmaatregelen voor treffen.” Bovendien, als je de kinderen op school niet leert hoe ze veilig moeten werken, doen ze dat later in de praktijk ook niet. “En dit zijn wel de werknemers van de toekomst.”