Tweetalig vwo, investeren of verzelfstandigen

Wie zijn vwo-afdeling wil profileren heeft tegenwoordig veel smaken: gymnasium, technasium, tweetalig, cultuur of sport. Op scholengemeenschappen met kleine gymnasiumafdelingen wordt daarom gewikt en gewogen. Investeren in de gymnasiumcultuur, overstappen op tweetalig onderwijs of de gymnasiumafdeling verzelfstandigen?

Op de scholengemeenschap Buitenveldert zwaaien ze dit jaar de laatste twee gymnasiasten na hun eindexamen uit. “Door moordende concurrentie met steeds meer categoriale gymnasia in Amsterdam kregen wij minder leerlingen voor die afdeling”, constateert schoolleider Annemiek Schutte. “We hebben er twee jaar geleden voor gekozen om alle energie nu te steken in een degelijke vwo-afdeling.” In Amersfoort zagen ze bij het Van Lodensteincollege ook de aantrekkingskracht van de klassieke talen langzaam teruglopen tot ongeveer honderd leerlingen nu. Het werd door vwo’ers gezien als een extraatje, maar ook niet meer dan dat. Afdelingsleider Roelof Meijer: “Wij gaan het gymnasium daarom weer meer accent geven, al vanaf de onderbouw. We combineren dat met tweetalig vwo voor die groep.”
In het onderzoek De toren van Jenga dat hoogleraar Sietske Waslander verrichtte voor de AOb-Belangengroep Gymnasiale Vorming, maakt zij duidelijk dat scholengemeenschappen met gymnasiumafdelingen moeten kiezen. Alleen wanneer scholen er echt voor gaan om hun gymnasiumafdeling een speciale plek te geven, schrijft Waslander zal het ze lukken om de klassieke talen overeind te houden. Dat betekent wel dat de financiële, personele en organisatorische consequenties daarvan door de hele school gedragen moeten worden. Een andere keuze is natuurlijk ook mogelijk: het gymnasium opheffen of verzelfstandigen.

Kogel door de kerk
Bij het Fons Vitae in Amsterdam meldden zich in de afgelopen jaren juist iets meer leerlingen voor Latijn en Grieks. “We hebben Grieks nu ook weer als examenvak”, vertelt afdelingsleider Nicole Voorn, “dat hebben we lang niet gehad, en we hebben nu twee gymnasium-examenklassen, bij elkaar gaat dat om zo’n 37 leerlingen.” In totaal heeft de school 128 gymnasiumklanten. Volgens Voorn is het moeilijker geworden voor leerlingen om hun klassieke taal op het laatste moment te laten vallen, omdat het niet langer om een extra vak gaat, maar geteld wordt als een tweede moderne taal.
Op de brede scholengemeenschap Philips van Horne in Weert zitten nog slechts 24 leerlingen op het gymnasium. Daar heerst twijfel. “We overwegen ermee te stoppen, maar ik kan daar nu nog geen uitsluitsel over geven”, vertelt een van de medewerkers van de school.
In Schijndel is de kogel door de kerk: er worden geen nieuwe gymnasiumleerlingen meer aangenomen. Vorig jaar kozen maar drie tweedeklassers voor de klassieken. Dat contrasteert enorm met de populariteit van het tweetalig vwo dat de school ook aanbiedt. Directeur Alfred Kempke: “Zes jaar geleden begonnen we in de tweetalige afdeling met acht leerlingen, nu verwachten we tegen de zestig aanmeldingen. Ouders en leerlingen maken die afweging heel bewust: tweetalig onderwijs of een categoriaal gymnasium, waarvan we er hier twee in de buurt hebben. Bij het tweetalig onderwijs zien ze een enthousiast team, bedrijfsbezoeken, reizen, een Amerikaanse verkiezingsnacht.”
Schijndel is niet de enige plaats waar een kleine gymnasiumafdeling sluit om het tweetalig onderwijs alle ruimte te geven. Ook de vestigingen Durendael (Oisterwijk) en Cobbenhagen (Tilburg) van het 2College deden dat onlangs. Op de site www.onderwijsbrabant.nl zei directievoorzitter Ad Poulisse dat de klassieke afdelingen door de geringe leerlingenaantallen relatief duur zijn. Het populaire tweetalig onderwijs met volle klassen is voor leerlingen een aantrekkelijk alternatief.

Eigen vestiging
Een andere koers is het verzelfstandigen van gymnasiumafdelingen met een eigen vestiging. In Amsterdam ontstonden op die manier al het Vierde Gymnasium en het Cygnus. Het Baken zette in Almere de afdeling om in het zelfstandige Trinitas Gymnasium. Allemaal trekken ze al rond de 500 leerlingen en groeien nog. In Enschede denkt het Stedelijk Lyceum erover om de gymnasiumafdeling te verzelfstandigen. Niet zo vreemd, want in heel Twente is geen zelfstandig gymnasium te vinden. Maar de ouders en leerlingen van de huidige gymnasiumafdeling zelf voelen daar niets voor, zij vinden dat de klassieke afdeling onderdeel moeten blijven van een brede scholengemeenschap. “We gaan daarom nu bij leerlingen in het basisonderwijs onderzoeken hoe de behoefte daar ligt”, zegt directeur Bram Distel van de afdeling Kottenpark van het Stedelijk Lyceum. “Pas eind dit jaar besluiten we dan welke kant het op gaat.”

Gymnasia veroveren marktaandeel

Een klassieke opleiding is razend populair. In 2003 bestonden de derde en vierde klassen van het vwo volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek nog voor 19 procent uit gymnasiasten. In 2009 was dat al opgelopen tot 25 procent. De groei van het marktaandeel weerspiegelt zich ook in het totaal aantal leerlingen. In de afgelopen acht jaar nam het aantal gymnasiasten toe van iets meer dan 56.000 tot ruim boven de 60.000.
Die toename komt helemaal voor rekening van de zelfstandige gymnasia. Zij zagen tussen 2002 en 2010 hun leerlingenaantal met 25 procent groeien tot ongeveer 28.400. De gymnasiumafdelingen op scholengemeenschappen krompen in diezelfde periode met 4 procent tot rond de 32.000 nu. In de tussentijd is het tweetalig vwo meer dan verdriedubbeld van ongeveer 5.000 naar 17.650. Daar zit overigens ook een aantal gymnasia bij, die dat combineren met tweetalig vwo, een route die 2900 leerlingen volgen.
Zeker de laatste jaren gaat de groei van zelfstandige gymnasia hard door drie nieuwe vestigingen in Amsterdam en Almere. In het afgelopen schooljaar groeiden de 39 zelfstandige gymnasia met ruim vijfhonderd leerlingen. De 292 gymnasiumafdelingen raakten volgens de cijfers van het ministerie het afgelopen cursusjaar ongeveer honderd leerlingen kwijt.
De gymnasiumafdelingen op scholengemeenschappen zijn relatief aan de kleine kant. Gemiddeld gaat het om 110 leerlingen per school, maar de spreiding is enorm. De helft telt minder dan honderd leerlingen, terwijl de twee grootste gymnasiumafdelingen met hun vierhonderd leerlingen ongeveer net zo groot zijn als de kleinste twee zelfstandige gymnasia.
Tot groot enthousiasme om klassieke talen te gaan studeren leidt de toename van het aantal gymnasiumleerlingen overigens niet. De laatste tien jaar schommelt het aantal eerstejaars op de universiteiten steevast rond de zeventig, lang niet genoeg om de komende pensioengolf van docenten Grieks en Latijn op te vangen.

Groei door zelfstandige gymnasia, tweetalig rukt op

categoriaal gymnasium gymnasiumafdeling tweetalig vwo
2002 22.750 33.600 5.000
2010 28.400 32.200 17.650
groei/krimp +25% -4% +253%

Bronnen: enquête VZG, enquête BGV, OCWDUO/BGO, Europees Platform