Ja, ik wil bij u in de portemonnee kijken

De baas van de basisschool is steeds vaker een college van bestuur. Sinds een dik halfjaar vallen die bestuurders, net als ander personeel, onder de cao. Maar in de jaren daarvoor bewandelden raden van toezicht allerlei wegen om uiteenlopende arbeidsvoorwaarden en salarissen voor hun bestuurders te bepalen. Binnen de cao primair onderwijs, of erbuiten.

Katholieke basisschool de Bongerd in Wijhe, de Dolfijn in Heino en St. Bernadette in Heeten. Het zijn drie van de tweeëntwintig scholen in het primair onderwijs die worden bestuurd vanuit een bureau aan de Monumentstraat in Raalte. Daar huist het college van bestuur van de Stichting Christelijk Onderwijs Salland (SCOS).
Met een totaal van 186.023 euro was de voorzitter van dat college in 2009 misschien wel de best betaalde bestuurder in het basisonderwijs. Misschien, want dat is moeilijk met zekerheid vast te stellen. Het primair onderwijs telt duizenden bestuurders en een compleet beeld ontbreekt simpelweg. Maar er komt wel meer zicht op de beloning van een deel van het bestuurderskorps. Dankzij gegevens over zo’n 250 besturen die het ministerie van Onderwijs uit de jaarrekeningen 2009 verzamelde en beschikbaar stelde, aangevuld met informatie die het Onderwijsblad bij raden van toezicht opvroeg. Voor dit verhaal kozen we een aantal grotere besturen of opvallende beloningen uit de lijst. De meeste daarvan omvatten ook scholen voor speciaal of voortgezet onderwijs.
“Die 186 duizend euro vertekent het beeld”, haast voorzitter Herman Holtmaat van de raad van toezicht van SCOS zich te benadrukken. Dat komt door een compensatie van 49.388 euro waarmee opgebouwde rechten voor de jubileumgratificatie en gespaard verlof zijn afgekocht. En dat afkopen is weer een logisch gevolg van het feit dat de bestuurders uit de cao zijn gehaald en nu een tijdelijke aanstelling voor vier jaar hebben. Althans volgens Holtmaat. Voor de hoogte van het nieuwe salaris hebben de toezichthouders zich laten adviseren door bureau Hay Group. Zonder die compensatie kwam de bezoldiging voor de bestuursvoorzitter in 2009 uit op ruim 136 duizend euro, inclusief pensioenpremies en andere werkgeverslasten. Het jaar ervoor was dat een kleine 114 duizend euro.
“We vonden de cao niet meer passen bij de verantwoordelijkheden van de bestuursfunctie”, aldus Holtmaat, in het dagelijks leven sectordirecteur bij roc Aventus te Deventer. “De cao is heel ouderwets en geënt op de werknemersrol, met zoveel vakantie- en compensatiedagen.”

Rector
In het traditionele scenario bestond het schoolbestuur in het basisonderwijs uit een clubje goedbedoelende vrijwilligers, boven een directie die gewoon in de cao zat. Maar met de opmars van colleges van bestuur en de fusiegroei van besturen is dat beeld de afgelopen jaren veranderd. Een belangrijke rol spelen de raden van toezicht, die in een bijbaan het bestuur moeten controleren. Net als in het mbo of hbo bepalen zij het salaris en de aanvullende arbeidsvoorwaarden van hun collegeleden.
De cao voor het primair onderwijs loopt tot schaal 14 (schaal DE), ongeveer 5.700 euro bruto per maand. “Daarmee is het haast onmogelijk om goede bestuurders te vinden”, verklaart Karel Aardse. Sinds januari 2009 zit hij de raad van toezicht voor van de Stichting voor Protestants Christelijk Basis- en Orthopedagogisch Onderwijs te Rotterdam-Zuid (PCBO, ruim dertig scholen voor po, sbo en vso). Voor het college van bestuur geldt als beloningsnorm schaal 16 van de cao voor het voortgezet onderwijs. “We hebben de beloningsleidraad voor het voortgezet onderwijs geraadpleegd. Ik zie wat dat betreft niet zo’n principieel verschil tussen besturen in het po en het vo.”
Ook bij Xpect Primair in Tilburg (twintig basisscholen) vond de raad van toezicht schaal 16 wel een mooi uitgangspunt. Volgens voorzitter Ad van Steensel is er drie jaar geleden met de twee bestuurders een nieuwe arbeidsovereenkomst gesloten toen ze naar een college van bestuur overgingen. “Kijk naar een rector op een middelbare school, die zit in schaal 16. Dan lijkt het me redelijk dat onze bestuurders met de verantwoordelijkheid die ze hebben dat ook mogen verdienen.” Hoe zat het dan vóór die tijd? “Ik meen dat ze toen als algemeen directeur in schaal 14 van de cao-po vielen”, zegt Van Steensel, voormalig directeur van Fontys pabo in Tilburg.
De bezoldiging van de bestuursvoorzitter van Xpect lag in 2009 zo’n 16.000 euro hoger dan in 2008. Dat komt doordat hij een tijdlang voor zes dagen per week betaald werd (1,2 fte), verklaart Van Steensel. Reden: langdurig ziekteverlof van zijn collega. “De voorzitter moest het alleen doen en dan is het logisch dat je daar iets tegenover stelt.”
Bij het Rotterdamse PCBO krijgen de twee bestuurders nog een toelage voor ondernemerschap. Omdat ze ook verantwoordelijk zijn voor peuterspeelzalen en een administratiebureau dat voor derden werkt. “Voor dat ondernemerschap ontvangen ze uit het private vermogen van de stichting een aanvulling op schaal 16 van ongeveer 1300 euro bruto per maand per bestuurder”, aldus Aardse, die tot juni 2009 de Utrechtse pabo Marnix Academie bestuurde.

Extern bureau
Bij gebrek aan een leidraad in het basisonderwijs kozen raden van toezicht de afgelopen jaren zelf hun beloningskoers. Voor advies gingen ze te rade bij besturenbonden, leidraden in andere sectoren of bij commerciële adviesbureaus. Stichting Signum in Den Bosch (25 basisscholen, één voor speciaal onderwijs) schakelde Hay Group in, vertelt voorzitter van de raad van toezicht en consultant Govert Weinberg. Na de overgang een kleine zes jaar terug werden de drie leden van de centrale directie het college van bestuur. Later is dat bestuur afgeslankt en bleef alleen de huidige voorzitter van een éénpersoonscollege over. Zijn bezoldiging bedroeg in 2009 ruim 143 duizend euro. “De verantwoordelijkheden zijn zwaarder geworden”, verklaart Weinberg.
Het Limburgse schoolbestuur Movare (58 scholen, waaronder drie sbo en een so/vso) kwam terecht bij adviesbureau Van Beekveld & Terpstra. De bestuursvoorzitter is ingeschaald volgens schaal 17 van de cao voortgezet onderwijs, het andere collegelid zit in schaal 16. In overeenstemming met een advies uit november 2007, aldus voorzitter van de raad van toezicht Nick Bos, executive director bij de Universiteit Maastricht.
Bij de Rotterdamse stichting BOOR (86 scholen voor openbaar po, vo en so) is het weer anders geregeld. De twee leden van het college van bestuur zitten in schaal 18 en 17 van de cao voor gemeentepersoneel, meldt controller Piet Evertse. Dat is zo gebleven na de verzelfstandiging begin 2008. Maar de stichting gaat straks ook met een raad van toezicht werken. Ambtelijk secretaris Gerard Drukker: “Hoe de bezoldiging dan het beste bepaald wordt laten we door een extern bureau benchmarken.”
Adviesbureaus vergaren zo databestanden met interessante gegevens. Ongetwijfeld ook over bestuurders die de afgelopen jaren door het bestaande cao-plafond zijn gegroeid. Die vormen een select gezelschap, maar hoe select exact is een vraag. In een analyse van de salarissen van alle 175 duizend werknemers in het primair onderwijs over 2007 telt bureau Ecorys veertig personen boven het maximum van de cao. Dat plafond werd ingeschat op ongeveer 100.000 euro inclusief toelages en premies. In de top 100 varieerde het jaarinkomen van ruim 90.000 euro tot 155.000 euro.

Lappendeken
“Dat er een lappendeken zal zijn ontstaan, denk, of vrees, ik ook wel”, zegt senior adviseur Klaas te Bos van werkgeversorganisatie VOS/ABB. Dat zal volgens hem veranderen met de Wet goed onderwijs, goed bestuur, die het speelveld voor toezichthouders sinds augustus vorig jaar inperkt. Die wet rekent betaalde bestuurders in het basis- en voortgezet onderwijs namelijk tot het personeel en dwingt ze onder de cao. De VO-raad haalde de omstreden beloningsleidraad voor bestuurders uit 2008 weer van tafel. Lopende contracten blijven ongemoeid.
Een overwinning voor de vakbonden, die altijd al van mening waren dat bestuurders binnen de cao thuishoorden. Al is de volgende vraag natuurlijk hoe die cao er dan uit moet zien. Wat AOb-bestuurder Liesbeth Verheggen betreft blijft schaal 14 voor het gros van de bestuurders het plafond. Voor een heel beperkt clubje bij de grote besturen vindt ze schaal 15 of eventueel 16 te verdedigen. Zo staat het ook in een infoboekje dat de AOb in 2008 als richtlijn voor medezeggenschapsraden samenstelde: schaal 16 voor een voorzitter van een college van bestuur bij een personeelsomvang van meer dan 700 voltijdbanen. “Voor de hele grote besturen staan de cao-schalen niet meer in verhouding tot hun verantwoordelijkheden”, aldus Verheggen. “Maar dan moeten de aanvullende arbeidsvoorwaarden ook aansluiten bij de cao en duidelijk worden vastgelegd. Geen vage toelages of compensaties meer, die voor niemand zijn te controleren.” Wat dat betreft moeten ook bestuurders in het basisonderwijs met de billen bloot, aldus Verheggen. “Ze beschouwen hun beloning als privé, maar het gaat om gemeenschapsgeld. ‘U wilt bij mij in de portemonnee kijken’, hoor ik vaak. Ja, dat wil ik inderdaad.”

Toeslagen
In Rotterdam zetelt de stichting Kind en Onderwijs (28 scholen voor bao en sbo). Per 1 januari dit jaar is het tweekoppige college van bestuur teruggebracht tot één bestuurder. Voorzitter Kees Hoogendijk van de raad van toezicht liet zich adviseren door bureau Van Beekveld & Terpstra. Zaten de twee bestuurders voorheen in schaal 14 van de cao-po, de voorzitter van het éénpersoonsbestuur wordt beloond volgens schaal 16 van de cao-vo. “Die nieuwe schaal is zo’n 95 duizend euro bruto jaarsalaris. Het is een veel zwaardere functie geworden.”
De vo-inschaling is ingegaan vijf maanden nadat bestuurders volgens de wet onder hun eigen cao vallen. Op de vraag of de raad van toezicht dat juridisch heeft uitgezocht, antwoordt Hoogendijk: “We hebben voor de pragmatische weg gekozen.” Directeur Henk Hendriks van Van Beekveld & Terpstra was direct betrokken bij het advies. “We hebben bewust niet een schaal 14 van de cao geadviseerd en vervolgens met allerlei rare toeslagen het bedrag opgekrikt. Je ziet wat je krijgt.” Hendriks staat nog altijd achter de hoogte van de beloning. “Die is in het belang van de leerkracht”, redeneert hij. “Als je 10.000 euro meer investeert in een bestuurder, verdient zich dat terug.” Volgens hem plukken veel leraren in Nederland de wrange vruchten van te laag ingeschaalde managementfuncties.
“In het belang van de docent? Wat een dooddoener”, reageert AOb-bestuurder Verheggen. “Waar houdt die logica dan op? Begin eerst maar eens docenten beter te waarderen.”
Bij het Rotterdamse PCBO kreeg de voormalige bestuursvoorzitter in twee achtereenvolgende jaren een aanvulling, verklaart voorzitter van de raad van toezicht Aardse. “In verband met zijn vertrek is er voor zijn verdiensten tweemaal een bonus uitgekeerd van circa 50 duizend euro.” De totale bezoldiging kwam uit op 171.668 euro in 2009 en 165.248 in 2008. Een regeling van vóór zijn tijd, zegt de toezichthouder. “De nieuwe raad was daar kritisch over, maar heeft de afspraken gerespecteerd.”

Schalen

Veruit de meeste docenten in het basisonderwijs zitten in schaal LA van de cao-po. Die loopt tot 3274 euro bruto per maand. De hoogste directieschaal in de cao-po is DE (schaal 14), die doorloopt tot 5713 euro. Directieschaal 16 in de cao-vo (2008-2010) loopt tot 6929 euro en schaal 17 tot 7614 euro per maand. Dat zijn ‘kale’ maandbedragen, exclusief vakantiegeld, eindejaarsuitkering en andere toelagen, en exclusief alle premies en pensioenlasten voor de werkgever. De bedragen in dit artikel omvatten de totale werkgeverslasten, dus inclusief pensioenpremies en sociale afdrachten. Dat zijn de bestuursbezoldigingen die in jaarrekeningen vermeld staan. Ter vergelijking: een gemiddelde docent op een basisschool, halverwege schaal LA, komt inclusief werkgeverslasten uit op een totale bezoldiging van zo’n 50.000 euro per jaar. Een collega in het speciaal onderwijs zit daar een paar duizend euro boven.

Top vijf bestuursbezoldiging primair onderwijs

Bestuur Plaats Bestuurder 2009 2008
SCO Salland Raalte A. Peeters 186.023* 113.862
PCBO Rotterdam J. Eikelboom 171.668 165.248
Stichting BOOR Rotterdam W. Blok 155.642 nv
Stichting BOOR Rotterdam J. Rath 144.192 nv
Signum Den Bosch H. Timmers 143.262 125.832

nv=niet vermeld

*inclusief 49.388 euro 'afkoop opgebouwde rechten'

Kete Kervezee, voorzitter PO-raad: “Schaal 16 moet werkbaar zijn”

Raden van toezicht hebben de afgelopen jaren bij gebrek aan een richtlijn allerlei wegen bewandeld voor de beloning van bestuurders. Dat heeft geleid tot een lappendeken van bezoldigingsafspraken. Herkent u dat beeld?
“Ja. Daarom zeggen we ook: we moeten bekijken hoe we daar consistentie in krijgen. Ik zie wel dat er door raden van toezicht is gezocht naar referentiepunten. Bijvoorbeeld door advies te vragen van Hay Group. Wij vinden dat er één ijkpunt moet komen en dat de beloning van bestuurders aansluit op de functiewaardering voor het po. Ik vind wel dat de beloning in lijn moet zijn met de zwaarte van de taken. Op dit moment is schaal 14 de hoogste schaal in de cao-po. Dat is niet in overeenstemming met de zwaarte van de functie bij een aantal grotere schoolbesturen.”
Waar ligt voor de PO-raad dan de bovengrens voor het grootste schoolbestuur?
“Onze taxatie is dat schaal 16 werkbaar moet zijn. Als je nu schaal 14 neemt, dan kun je op basis van dezelfde logica doorrekenen naar de bedragen van een nieuwe schaal 15 en 16.”
En bij schaal 16 houdt het dan ook op?
“Ja, dat denk ik wel. Dit is een taxatie, het moet nog verder uitgewerkt worden.”
En de aanvullende arbeidsvoorwaarden?
“Wij denken dat je een set van afspraken kunt maken. Dat is in andere sectoren ook zo. Waar je ook nog naar moet kijken: wij zijn vanuit de werkgeversorganisatie onderhandelaar aan de cao-tafel. Dan moet je uitkijken dat je niet over je eigen arbeidsvoorwaarden onderhandelt als bestuurder.”
Bedoelt u dat er nog een rol is weggelegd voor een vertegenwoordiging van toezichthouders in deze constellatie?
“We verkennen die mogelijkheid.”
Sinds augustus 2010 is de Wet goed onderwijs, goed bestuur van kracht, die regelt dat bestuurders in het po en vo onder de cao vallen. Wat zijn de signalen die de PO-raad hierover uit het veld bereiken?
“De informatie die wij van leden krijgen, is dat er op dit moment geen structurele beloningen zijn in het basisonderwijs die boven schaal 16 zitten.”
Beaamt u dat een nieuwe bestuurder na augustus 2010 wettelijk moet worden ingeschaald volgens de cao primair onderwijs die op dit moment nog steeds tot maximaal schaal 14 gaat?
“Dat zou ik niet durven zeggen. Of het zo is dat bestuurders na augustus 2010 altijd in de cao-po zijn ingeschaald weet ik niet.”
Waarom is er bij de PO-raad eigenlijk geen compleet overzicht van bezoldiging van bestuurders in de eigen sector?
“Omdat we nog een jonge organisatie zijn met een beperkt aantal mensen, we zijn daar nog niet aan toegekomen.”
Je zou verwachten dat zo’n overzicht een basis vormt.
“Jazeker, zodra we hiermee aan de slag gaan, gaan we ook zo’n informatieset opbouwen. Maar mag ik nog iets anders met u delen, iets waar ik me eerder zorgen om zou maken? Als je de doorloopsnelheid ziet van schoolleiders en bestuurders, dan moet je je afvragen of we deze mensen voldoende belonen om ze te kunnen behouden. Mensen verrichten heel zwaar werk met veel verantwoordelijkheid en weinig ondersteuning. Als schoolbestuurder van een wat kleinere school heb je rijp en groen op je bord liggen. Daar hangt vaak schaal 12, 13 aan. Ik denk dat je voor dat geld ook heel veel ander werk kunt doen.”
Vindt u dan dat bestuurders op dit moment nog te laag ingeschaald zijn?
“In functiewaardering gaat het om afbreukrisico en complexiteit, dat zijn gewoon de standaardbegrippen. Dan vind ik dat je in alle realiteit moet kijken of deze mensen voor hun werk in redelijkheid beloond worden.