Allemaal naar school

Leraren in Suriname besloten vijf jaar geleden om het probleem van schooluitval en -verzuim tegen te gaan. Begin deze maand kwamen de initiatiefnemers bijeen om hun inspanningen te evalueren en plannen te maken voor de toekomst. “Ik ben zowel psycholoog, agent en militair als dokter en peetmoeder.”

Tekst en beeld Josephine Krikke

Om 8 uur ’s ochtends verwelkomt Diana Nerkust, leerkracht op de Sint-Jozefschool in Paramaribo, vrolijk de leerlingen van groep 4. Ze staat al 25 jaar voor de klas. “Ik vind het leuk om die kleintjes wat bij te brengen. Als ik aan het eind van het jaar zie wat ze hebben geleerd, geeft dat me een heerlijk gevoel.”
De omstandigheden waaronder ze werkt zijn verre van ideaal. De verf bladdert van de muren in de klas, in het systeemplafond zitten grote gaten en er is geen elektriciteit. De leerkracht haalt de schriften van de kinderen uit een kast die ze elke dag op slot doet. “Er wordt hier zoveel gestolen”, zegt ze. “Mijn zoon had schilderijen gemaakt om het lokaal op te vrolijken. Die zijn op een nacht weggehaald. In sommige klassen ontbreken boeken - ook gestolen.”

Een lach en een traan
De Sint-Jozefschool staat in de sociaal zwakke wijk Frimangron. De kinderen in de klas van Nerkust zitten in schooluniform achter hun tafeltjes, die bedekt zijn met een kleurig zeiltje. Bijna allemaal zijn ze afkomstig uit eenoudergezinnen. Twee van hen zijn zwaar getraumatiseerd en daarom aangemeld voor psychologische hulp bij het Medisch Opvoedkundig Bureau. Maar een lange wachtlijst en een tekort aan psychologen leiden ertoe dat ze pas over een jaar aan de beurt zijn. Leraar zijn is een veelzijdig beroep, constateert Nerkust. “Ik ben zowel psycholoog, agent en militair als dokter en peetmoeder. Deze school is mijn leven. Een leven met een lach en een traan.”
Door de sociale omstandigheden in Suriname bereiken uiteindelijk maar heel weinig leerlingen de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Het niveau van het onderwijs is erg wisselend. Goed opgeleide leraren geven het liefst les in de hoofdstad Paramaribo. Daardoor is het voor de scholen in het binnenland moeilijk om geschikt personeel te vinden en staan er dus mensen zonder passende onderwijsopleiding voor de klas.

Hiv/aids
De situatie in Suriname is niet uniek. De internationale onderwijsvakbondskoepel Education International (EI) probeert daarom alle kinderen naar school te krijgen en de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. EI helpt bij het uitvoeren van een programma in vijftig landen, waaronder Suriname.
Een belangrijk onderdeel van het programma is training voor leraren en leerlingen rondom hiv en aids. De gevolgen van deze ziekte zijn enorm voor het onderwijs in de zwaarst getroffen landen. Veel geïnfecteerde leraren komen te overlijden, waardoor leerlingen geen onderwijs meer krijgen.
In Suriname ligt het besmettingscijfer onder de bevolking rond de 2 procent, maar volgens deskundigen zou het wel eens hoger kunnen liggen - uitkomen voor deze ziekte is een taboe. Om dat te doorbreken en om het gebrek aan kennis te verhelpen, hebben enkele Surinaamse onderwijsbonden in 2006 hun achterban ingeschakeld en het programma van Education International ingevoerd.
Dat richt zich overigens niet alleen op hiv en aids. Er werden ook cursussen gegeven over het voorkomen van schooluitval. Daarnaast kregen leraren training in het creëren van gender safe schools, waar jongens en meisjes gelijke kansen hebben.

Meer zelfvertrouwen
Begin deze maand evalueerden de deelnemers in Suriname het EFAIDS-programma, zoals het afgekort heet. De Surinaamse socioloog Julia Terborg deed uitgebreid onderzoek naar de effecten van het programma. “De afgelopen jaren zijn er 2500 onderwijzers getraind voor het hiv/aids-onderdeel”, vertelt zij. “Zij hebben voor- en achteraf een enquête ingevuld en het is duidelijk dat zij meer kennis en meer zelfvertrouwen hebben ontwikkeld. Daarmee voelen ze zich sterker om de informatie door te geven aan hun leerlingen en collega’s.”
De trainingen over schooluitval hebben ook effect gehad, constateert Astrid MacDonald, voorzitter van de commissie die het programma coördineert in Suriname. “Leraren kunnen het probleem van armoede en de daarbij horende kans op schooluitval niet oplossen, maar ze kunnen ook kijken naar wat ze wèl kunnen doen. Zoals werken aan hun eigen houding. Ze zeggen hier gemakkelijk ‘domme ezel’ tegen niet goed functionerende leerlingen. Inmiddels hebben ze problemen bij kinderen beter leren signaleren. De leerlingen die ze eerder liever kwijt waren, bekijken ze nu met een andere blik.”
De vraag naar trainingen is zo groot dat het voor de organisatie zwaar is om aan alle ambities te voldoen, constateert socioloog Terborg. “Dat beperkt de tijd voor feedback en lobbywerkzaamheden.”
Astrid Mac Donald beaamt dat het maken van beleid nog moet worden verbeterd. “Wij moeten blijven werken aan plannen voor de langere termijn en de lobby bij de overheid.” De aandacht hiervoor moet niet verslappen, stelt zij. “De vorige minister van Onderwijs heeft bijvoorbeeld mondeling toegezegd dat er maatschappelijk werkers op de scholen zouden worden ingezet. Maar sinds er dit voorjaar een nieuwe minister is aangesteld, moet dit plan opnieuw besproken worden.”

Toiletten
Op de Sint-Jozefschool wordt gewerkt aan een nieuw toiletgebouw. Na langdurig aandringen van de directie worden de 120 jaar oude wc’s vervangen. “Als het regende stroomde alles over”, vertelt leerkracht Diana Nerkust. Ze is blij dat de kinderen weer gewoon naar het toilet kunnen. “Sommigen hielden het de hele dag op of deden het zelfs in hun broek.”
De schoolfotograaf is gearriveerd. Enthousiast lopen de kinderen in hun groengeruite bloesjes naar de binnenplaats. Stoer kijken ze in de lens. Een trotse juf Diana slaat een arm om de schouder van het jongetje dat naast haar staat.

[kader]

Suriname {met topografische kaart of vlag?}

- Aantal inwoners: ± 500.000
- Surinamers in Nederland: ± 350.000
- Suriname is sinds 1975 onafhankelijk. Daarvoor was het land onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden.

[Kader]

Aantal scholen

Basisonderwijs: 317
Voortgezet onderwijs onderbouw: 117
Voortgezet onderwijs bovenbouw: 22
Hoger onderwijs: 3
Universiteit: 1