Tussen de trage aardappeleters

Er zijn weinig landen te bedenken waar de verschillen met Nederland groter zijn dan in Volksrepubliek China. Toch kiezen steeds meer Chinese studenten er voor om in Nederland te komen studeren. In de zomer, zodra de colleges erop zitten, keren de meesten voor even weer terug naar huis, zo'n 9000 kilometer verderop. Tim Gouw reisde mee, sprak over hun beweegredenen en waande zich in een compleet andere cultuur.

Tekst en beeld Tim Gouw

Om maar meteen een vooroordeel uit de wereld te helpen: Chinezen boeren helemaal niet tijdens het eten. Ze bellen en schreeuwen aan tafel, liefst tegelijkertijd. Ze kunnen slecht tegen alcohol, rochelen aan een stuk door (de vrouwen net zo goed) en eten echt kleine puppy's op. En vooruit, af en toe een klein boertje moet kunnen. Daar staat tegenover dat Chinezen westerlingen beschouwen als kunstzinnige, conservatieve en ietwat trage sprookjesfiguren. Neemt niet weg dat China op de tweede plek staat op de lijst met landen van herkomst van buitenlandse studenten in Nederland. In Rotterdam studeren er ruim duizend op de universiteit en hogescholen.
Desondanks is het nog steeds niet bepaald gemakkelijk om je als Chinese student op een Nederlandse onderwijsinstelling in te schrijven. “Dat begint al met de taalbarrière”, vertelt Jing He, tweedejaars studente International Economics, vanuit het huis van haar ouders in Xiangtan, zo'n 1000 kilometer ten zuidwesten van Shanghai. Ze is een van de internationale studenten die 's zomers hun thuisland weer opzoeken, al is het maar voor drie weken. “Natuurlijk hebben we hier Engels op de middelbare school gekregen, maar het niveau is niet vergelijkbaar met dat in de West-Europese landen. Om kosten te besparen heb ik eerst geprobeerd zelf alles uit te zoeken, van visum tot een kamer in Rotterdam. Toen dat niet lukte, omdat mijn Engels gewoonweg niet goed genoeg was, heb ik een agency ingeschakeld. Zij hebben de belangrijkste dingen voor mij geregeld.”

Hard werken
Wie zich in China begeeft wordt direct geconfronteerd met de continue bedrijvigheid van de bevolking. Hard werken is het credo. Alleen is dat werk bij lange na niet altijd voorhanden. Ook niet voor pas afgestudeerden. Chinese studenten werken daarom van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat om zich te kunnen onderscheiden. Op droge feiten weliswaar, want ontwikkeling naast de studie wordt niet gestimuleerd en vindt dus amper plaats. Als Chinese student haal je in vier jaar je bachelor en na nog eens tweeënhalf jaar kun je een mastertitel halen. Er wordt streng geselecteerd en de toegelaten masterstudenten zijn over het algemeen òf excellente studenten, òf hebben rijke ouders. Op straat is de enorme werkloosheid het meest zichtbaar. China creëert banen waar het kan. In winkels staat vijf keer de werkelijk benodigde hoeveelheid personeel achter de toonbank en de plantsoenendienst schoffelt met acht man tegelijk perkjes van drie vierkante meter. Vandaar dat veel Chinezen studenten naar Nederland trekken. Volgens cijfers van het ministerie van Onderwijs in 2009 een kleine 4000 in totaal. Waarom Nederland? Daar zijn verschillende redenen voor te geven. Zo is het collegegeld hier internationaal gezien relatief laag, staan de hbo's en universiteiten goed aangeschreven en worden er geen eisen aan je gesteld behalve dan dat je dient te beschikken over een geldig middelbareschooldiploma overeenkomend met het vwo of havo. Samen met het vooruitzicht op een startsalaris dat ongeveer het tienvoudige is van dat in China (300 tegenover 3000 euro per maand), maakt dat het toekomstperspectief aanzienlijk beter. Ter vergelijking: bij een restaurant in een van de meest toeristische straatjes van Beijing wordt een fulltime afwasser gezocht voor een honorarium van 1200 Chinese yuan, omgerekend zo'n 135 euro. Bijna de helft dus van dat van een afgestudeerde student.

Stroopwafel
Maar een diploma is niet alles in China, goede connecties heb je ook nodig. “Relaties zijn belangrijk in dit land”, zegt vader He stellig bij monde van zijn dochter, terwijl hij de uit Nederland meegebrachte stroopwafel in zijn thee doopt. Hij maakt er geen geheim van dat hij zonder ooit rijexamen gedaan te hebben toch over een geldig rijbewijs beschikt. “Het is een kwestie van de juiste mensen kennen. Om verder te komen in het leven, kun je niet om de hulp van anderen heen. Jij hebt hen nodig en zij jou. Je zou dat vriendjespolitiek kunnen noemen, maar dat woord heeft een te negatieve lading. Ik spreek bij voorkeur over een cultuur van wederdiensten: voor wat hoort wat.” Hij is trots op zijn dochter en hoopt dat ze haar best blijft doen. IJver heeft hem gebracht tot wie hij nu is: een aannemer van grote bouwprojecten, hoofdzakelijk door de overheid in het leven geroepen.
Op lof uit hun omgeving hoeven Chinezen als Jing He die in het buitenland studeren in ieder geval niet te rekenen. Zij worden eerder met argusogen bekeken. Want, zo legt ze uit: “Als je over de grens kunt studeren, zou dat eigenlijk alleen betekenen dat je van goede komaf bent en je ouders het zich kunnen permitteren om voor jou de studiekosten te betalen. Onzin natuurlijk, mijn vader werkt er hard voor, soms wel meer dan 20 uur per dag.”
Hard en veel werken. Wanneer je aan een Chinees vraagt wat Nederlanders van hen zouden kunnen leren, wordt er steevast gerefereerd aan het Hollandse arbeidsethos. Het werk gaat langzaam en de efficiency zou ver te zoeken zijn. “Kijk maar naar hoe jullie wegen aanleggen of huizen bouwen. Dat duurt allemaal zó lang”, zegt Qin Ruan. Mengjiao Wang valt haar vriendin bij: “Hoe noemen jullie dat ook al weer: de kwart-voor-vier-mentaliteit of zo?” Beiden zijn net 21 geworden en zitten in het tweede jaar van hun economiestudie. Na enig overleg zijn ze het er ruiterlijk over eens dat de Nederlandse bevolking over het algemeen wel erg vriendelijk is en dat het respect voor elkaar groot is. Feesten kunnen ze in Nederland naar hun mening als geen ander. He weet dat te bevestigen: “Begin dit jaar ben ik mee geweest met een ski-trip van de studievereniging. Veel sneeuw hebben we niet gezien. Overdag werd er meestal geslapen en 's nachts dronk iedereen alcohol en belandde in elkaars bed. Dat vond ik eerlijk gezegd wel een beetje vreemd.”
Ook de Nederlandse eigenschap om gedachten uit te spreken, de open-mindedness, kan de nodige goedkeuring wegdragen. Ruan: “Die directe manier van spreken was in het begin enorm wennen, maar vrij gauw begon ik er het voordeel van in te zien. Je begrijpt zo veel sneller wat mensen daadwerkelijk bedoelen. Het is in China doorgaans een stuk moeilijker om te zeggen waar het op staat.”

Emoties
Hoewel het openlijk uiten van emoties niet in hun cultuur zit, pikken de Chinezen die in Nederland verblijven het opvallend snel op. Nu Jing He weer onder haar Chinese vrienden is, wordt dat meteen door de groep opgemerkt. “Ze praat anders”, legt de twintigjarige Jo Deng, student bouwkunde aan de Chinese Spring City University, uit. “Meer over haar gevoel en hoe ze tegen dingen aankijkt. We zijn natuurlijk heel benieuwd naar wat ze daar in Nederland allemaal meemaakt. Op mijn school leven jongens en meisjes een beetje langs elkaar heen. We slapen apart op de campus, waar je een kamer in een studentenflat deelt met drie tot zeven anderen. Studenten vinden het prettig om dicht bij elkaar te leven en het is daarnaast goedkoop. Je bed is een soort beklede plank, die tevens dient als boekenkast. Mannen en vrouwen hebben eigen programma's. In Nederland schijnt het studentenleven veel meer gemengd te zijn.” Deng, die van top tot teen gekleed gaat in kleding van het merk Levi Strauss, geeft toe dat hij en zijn vrienden zich nauw verwant voelen met wat Chinezen 'het Westen' noemen. Daar passen ze hun stijl op aan, met dure merken als Levi's, Wrangler en het eveneens Amerikaanse Lee. De originele kledingstukken welteverstaan, met de Chinese imitaties wil je op straat namelijk liever niet gezien worden. “Belabberde kwaliteit”, meent Dong, “en bovendien beroerd voor je imago.”
Zijn vriendin Ling Lee is studente Business English, maar excuseert zich gelijk voor haar beperkte kennis van de Engelse taal. “Ik heb nog niet genoeg geoefend”, verdedigt ze zichzelf. Iedere 'she' wordt door haar steevast aangeduid met 'he' (een onderscheid dat in het Mandarijn niet voorkomt en slechts uit het zinsverband kan worden opgemaakt), maar belemmert haar allerminst om honderduit te praten over de dingen die haar bezighouden. Mode, voornamelijk. Ze leest veel fashion magazines, vooral die uit Europa en Amerika.
De bekende Westerse merken zijn goed vertegenwoordigd in China. Levensgrote reclame-uitingen van Prada, Gucci, Louis Vuitton en andere trendy fabrikanten beheersen het straatbeeld in de grote steden. Alles is te koop, in enorme warenhuizen en op kleine markten, hoewel bij laatstgenoemde het merklabeltje er negen van de tien keer door de verkoper zelf is opgenaaid. Chinezen maken graag gebruik van accessoires, zoals petjes, hoeden en brillen (eventueel zelfs zonder glazen). En dames gaan liever niet naar buiten zonder parapluutje of mondkapje. Als bescherming tegen de zon. Huidverlichtende crèmes vinden gretig aftrek onder de vrouwelijke bevolking. Een getinte vrouw is in China not done.
“Mijn vrienden zijn zo nieuwsgierig hoe jongeren er in Nederland bijlopen, maar als ik ze dan vertel dat iedereen er niet zoveel om geeft willen ze mij niet geloven”, verzucht He. “Volgens hen is Europa het walhalla van de haute culture en zijn alle studenten er ontzettend modieus. Ach ja, sommige opvattingen zijn nu eenmaal erg hardnekkig. Nederlanders denken vaak dat Chinezen niet zonder rijst of noedels kunnen en in de ogen van Chinezen zullen Nederlanders voorlopig nog wel even een stel langzame aardappeleters blijven.”

{Kader}

Studeren in China

Het hoger onderwijs in China is zeer divers en de niveauverschillen tussen universiteiten zijn groot. Er zijn op het moment meer dan zestien miljoen studenten aan ruim tweeduizend hogeronderwijsinstellingen. Formeel bestaat er geen onderscheid tussen wetenschappelijk onderwijs en hoger beroepsonderwijs. Universiteiten die hoog op de internationale ranglijsten staan, zijn in het algemeen academisch van aard; universiteiten met een lagere ranking en gespecialiseerde universiteiten zijn meer beroepsgericht.
Naast hogescholen en universiteiten sluiten ook steeds meer middelbare scholen samenwerkingsovereenkomsten met China. Op een aantal scholen wordt zelfs al het schoolvak 'Chinese taal en cultuur' aangeboden. Mandarijn (standaard-Chinees) en het vereenvoudigde karakterschrift (Jiantizi) zijn het uitgangspunt. De vraag naar kennis over de Chinese taal wordt op de arbeidsmarkt steeds luider, nu China zich ontwikkelt tot een van de grootste handelspartners van Nederland.

{Kader 2}

Wat zijn de verschillen tussen Nederlandse en Chinese studenten, volgens hun docenten en de studenten zelf? Een overzicht.

Chinese student Nederlandse student
Is vaak heel stil in de les Praat veel
Geeft geen commentaar op de docent Gaat graag de discussie aan
Vindt loyaliteit belangrijk Individualistisch
Emoties worden gezien als teken van zwakte Affectief, vooral in privésituaties worden emoties getoond
Langetermijngericht Kortetermijngericht
Een vriend op het werk/de school is ook thuis een vriend Medestudenten zijn niet per se vrienden
Tijd is een flexibel iets; een afspraak is een uitgangspunt voor hoe het mogelijk zou kunnen gaan Hecht belang aan op tijd komen; afspraak is afspraak
Actieve werkhouding Liever lui dan moe