Prestaties van docenten moet je durven beoordelen

Bezuinigingen op passend onderwijs, prestatiebeloning voor leraren, de overgang vmbo-havo, artikel 23 en de acceptatieplicht, de kwaliteit van het mbo. Alle bekende thema's kwamen voorbij tijdens de behandeling van de onderwijsbegroting in de Tweede Kamer. Maar in een debat van grote woorden leek één thema alle andere te overschaduwen: het ‘taboe van de slechte docent’.

Uren voordat in de Tweede Kamer de behandeling van de onderwijsbegroting van start ging, wist VVD-Kamerlid Ton Elias het debat naar zijn hand te zetten. 'Slechte docent de laan uit', sprak hij prominent op pagina drie in alle vroegte de lezer van De Telegraaf toe. "Slechte docenten moeten worden bijgeschoold en begeleid, en als dat niet werkt, moeten ze worden ontslagen", zei hij later die ochtend in het Kamerdebat. En ’s avonds laat in de talkshow van Pauw & Witteman zette hij de strijd tegen ‘het grootste taboe in het onderwijs’ voort: “Iedereen op school weet wie die luie, ongeïnteresseerde leraren zijn, er gebeurt alleen niets aan.”
Niet alleen voor Elias was het de eerste onderwijsbegroting. Hoewel het formeel ging over de begroting voor 2011 van het demissionaire kabinet, bepaalde het regeerakkoord van het kabinet-Rutte natuurlijk voor een groot deel de thema’s. Profileringsdrang of niet, het werd een debat van grote woorden.
PvdA-Kamerlid Metin Çelik zette als eerste spreker de toon. "Een horrorverhaal waar zelfs Stephen King jaloers op zou zijn", noemde hij de combinatie van begroting en regeerakkoord. Met de leeftijdsgrens van dertig voor publieke bekostiging in het mbo wordt het credo van het leven lang leren “op zijn zachtst gezegd opgedoekt”. En havo-opleidingen die alleen vmbo-leerlingen met een acht toelaten, stellen “perverse eisen”. Volgens Jesse Klaver van GroenLinks worden leerlingen als confectieartikelen “in de uitverkoop” gezet. Harm Beertema van gedoogpartij PVV, oud-docent op een Rotterdams roc, pakte uit over het beroepsonderwijs. En in hun gedeelde afkeer van koepelorganisaties vonden de PVV en SP elkaar. Volgens Beertema “parasiteren” ze op de onderwijsbegroting en wat de socialisten betreft mogen ze morgen worden afgeschaft.

Dubbeltjes
De bezuinigingen op het passend onderwijs vormden een van de hete hangijzers waarop het debat zich toespitste. Het kabinet wil de explosief gestegen uitgaven voor zorgleerlingen de komende jaren flink terugschroeven. Er staat een bezuiniging op stapel van 300 miljoen euro (de uitgaven worden verlaagd naar het niveau van 2005). Oppositiepartijen vrezen dat de leerlingen de dupe worden. Toen CDA-Kamerlid Kathleen Ferrier verklaarde dat met het terugdringen van de bureaucratie in het zorgcircuit al veel geld valt te besparen, kwam ze even in de problemen. Hoeveel dan precies, vroeg D66-Kamerlid Boris van der Ham twee keer. Het antwoord moest Ferrier schuldig blijven. "Ik laat me niet vastpinnen op dubbeltjes en euro's", antwoordde ze.
Minister Marja van Bijsterveld, ook van CDA-huize, gaf later in het debat toe dat ze zich niet rijk wilde rekenen met het snijden in de bureaucratie. Toch voelt ze er weinig voor om besluiten over de bezuinigingen op te schuiven tot er meer zicht is op de gevolgen ervan. Evenmin was de minister te porren voor het terugdraaien van de gratis schoolboeken en de maatschappelijke stage, zoals D66 bij elke gelegenheid weer opnieuw bepleitte. Afwijzend reageerde ze ook op de suggestie van de SP om de bekostiging linea recta aan de scholen over te maken, in plaats van aan de besturen. En afschaffen van de koepelorganisaties, besturen- en werkgeversverenigingen, leek haar ook geen goed idee, al moeten die financieel wel inleveren. "Ik heb een hele nieuwe Hoftoren nodig als ik die koepels niet heb om bij mij aan tafel te zitten", zei ze.
Waar Van Bijsterveldt en haar staatssecretaris Halbe Zijlstra wel warm voor lopen, is een mentaliteitsverandering binnen het onderwijs. Dat ging tijdens het debat gepaard met frasen als “buiten de gebaande paden denken” en het woord “cultuuromslag”. De kwaliteit van onderwijs verbeteren, hoeft volgens haar namelijk heus niet altijd meer geld te kosten.

Instrumenten
Ook het “durven beoordelen” van de prestaties van docenten schaarde Van Bijsterveldt onder die cultuuromslag. Bij de invoering van het Convenant Leerkracht is daar de afgelopen jaren veel gedoe over geweest, memoreerde de minister. De beste docenten mogen wat het kabinet betreft beter worden beloond. Oppositiepartijen hoonden dat die prestatiebeloning van een kleine groep dan zal worden betaald met de loonbevriezing voor de rest van het onderwijspersoneel.
In de praktijk wordt tot op heden weinig gebruikgemaakt van de bestaande mogelijkheden om docenten voor bijzondere verdiensten extra te belonen. Toch ziet het kabinet heil in prestatiebeloning als een “positieve maatregel”. In de woorden van Zijlstra: "We moeten van het ontkennen van verschillen naar het erkennen van kwaliteit." Vraag is en blijft voorlopig welke verschillen dat zijn en welke criteria zo'n bonus dan zullen bepalen. Staatssecretaris Zijlstra wil in overleg met onderwijsorganisaties een set van instrumenten ontwikkelen om schoolleiders op weg te helpen. Hoe de prestatiebeloning verder gestalte krijgt, laat hij aan de scholen.
Het betoog van Elias over het ontslaan van slecht presterende docenten is in wezen de andere kant van dezelfde medaille. Zijn pleidooi werd door beide bewindspersonen warm onthaald. Er zijn docenten die in 25 jaar maar drie keer een functioneringsgesprek hebben gehad, betoogde Elias. De oplossing ligt volgens hem niet in Haagse wetten, maar bij scholen en schoolleiders zelf. Die moeten aan de slag om hun personeelsbeleid danig te verbeteren, of überhaupt zoiets als een personeelsbeleid op poten te zetten. Meer geld en tijd steken in bijscholing en begeleiding. Zo bezien klonk het alarm van Elias eigenlijk ook als een overstuurde variant op een lang gehoord vakbondsgeluid.

{Bij de foto’s; spreiden over pagina’s}

Manja Smits (SP)
Maartensdijk, 27 mei 1985
Kamerlid sinds 22 april 2008

Welk gevoel overheerst na het debat?
“Mooie woorden, geen daden. De minister en staatssecretaris zijn goed in vertellen waarom ze onderwijs belangrijk vinden, maar de bezuiniging op zorgleerlingen blijft keihard overeind.”
Grootste winst?
“Dat het kabinet en zeker de Tweede Kamer naar mijn gevoel openstaan om te bezuinigen op al die sectorraden en onderwijskoepels.”
Gemiste kans?
“Dat het kabinet als een koppige ezel volhardt in de bezuiniging van 300 miljoen op zorgleerlingen, zonder te kunnen garanderen dat het niet ten koste gaat van de leerlingen zelf.”
Wie heeft het meest zijn of haar stempel op het debat gedrukt?
“Elias van de VVD! In strategisch opzicht vind ik dat knap. Hij heeft een week lang het onderwijsnieuws beheerst met zijn retoriek over de slechte docent, zonder met een concreet voorstel te komen. Ja, een mentaliteitsverandering. En dat scholen beter personeelsbeleid moeten voeren, daar is niemand op tegen."

Harm Beertema (PVV)
Zaandam, 9 maart 1952
Kamerlid sinds 17 juni 2010

Welk gevoel overheerst na het debat?
“Een positief gevoel, ik heb echt het idee dat er een nieuwe wind door het onderwijs waait. Kijk naar de hernieuwde focus op kennis en examinering en de kleilagen die aangepakt gaan worden.”
Grootste winst?
“Het feit dat normering weer een bespreekbaar onderwerp is geworden. Met name in het onderste deel van het onderwijsgebouw is dat zo belangrijk, als je ziet met wat voor taalachterstand leerlingen op het vmbo binnenkomen.”
Gemiste kans?
“Dat landelijke normeringen in het hoger onderwijs nog steeds niet bespreekbaar lijken. Het hoger beroepsonderwijs is in onze visie verworden tot een soort mbo-plus. Ik heb er ook grote moeite mee om studenten in het hbo als student te zien, ik zie ze toch meer als leerlingen.”
Wie heeft het meest zijn of haar stempel op het debat gedrukt?
“Ik wil niet onbescheiden zijn… maar ik vind dat ik dat ben, met de nadruk op die normering.”
De VVD een goede tweede met het thema ‘slechte docenten’?
“Jazeker. Dat iemand met een frisse blik van buiten het onderwijs de boel eens een beetje opschudt, dat vind ik een hele goede zaak.”

Metin Çelik (PvdA)
Gölcük (Turkije), 3 april 1970
Kamerlid sinds 17 juni 2010

Debatquote: “Het is waar dat het aantal kinderen met een rugzak met de dag blijft stijgen. Maar het is de wereld op zijn kop om eerst de geldkraan dicht te draaien en dan pas te kijken waar het probleem opgelost kan worden.”

Ton Elias (VVD)
Den Haag, 14 maart 1955
Kamerlid sinds 18 december 2008
Debatquote: “Wij moeten nu maar eens definitief af van het idee dat verbeteringen in het onderwijs alleen plaats kunnen vinden wanneer de overheid iedere keer een nieuwe zak met geld klaarzet. Er valt heel veel aan ons onderwijs te verbeteren dat geen geld kost maar wel een mentaliteitsverandering vergt.”

Kathleen Ferrier (CDA)
Paramaribo (Suriname), 8 maart 1957
Kamerlid sinds 23 mei 2002
Debatquote: “Ik ben ervan overtuigd dat de oplossing voor werkelijk passend onderwijs niet in de eerste plaats een kwestie van geld is. Het is veeleer aan kwestie van zaken anders regelen, leemlagen uit het systeem verwijderen.”

Jesse Klaver (GroenLinks)
Roosendaal, 1 mei 1986
Kamerlid sinds 17 juni 2010
Debatquote: “Innovatie kost per definitie geld. De weg van innovatie is grillig en je weet eigenlijk nooit wat de uitkomsten zijn of wat het oplevert. Ondanks dat kiest dit kabinet ervoor om te bezuinigen. Ik kan dan ook niet anders dan tot de conclusie komen dat dit kabinet de kwaliteit van het onderwijs in de uitverkoop doet.”