blad nr 20
18-11-2000
auteur T. van Haperen
Column

There is no time

Al weer even geleden legde een doordeweekse journaaluitzending de fricties in onze samenleving perfect bloot. Het begon met de directeur van het Sociaal en cultureel planbureau (SCP) die een aantal feitelijke gegevens presenteerde. De getallen maakten weinig indruk, we weten inmiddels dat de overheid gezondheidszorg en onderwijs structureel heeft verwaarloosd. De reportage waarin zieken zonder behandeling met de taxi naar huis werden gestuurd vanwege een gebrek aan verplegend personeel, gaf de getallen inhoud. Het contrast werd schrijnend toen minister Netelenbos fluitend een trein naar Osaka uitzwaaide. In de coupés bevond zich een groep bejaarden die voor 24.000 gulden per persoon er tussenuit trok. Terwijl hun minder goed bedeelde leeftijdsgenoten in ziekenhuizen werden getreiterd met wachtlijsten, hadden deze reizigers weinig last van de overspannen arbeidsmarkt. In elke hoek stonden glimlachende obers gestrikt en gepakt champagne te schenken. Net als de gezondheidszorg kent ook het onderwijs personeelsproblemen. Het daarbij horende beeld van naar huis gestuurde kinderen is pijnlijk. Onderwijs is immers een grondrecht, daarmee sjoemelen vreet aan de samenhang in onze maatschappij. Hoogleraar Bomhoff maakte in dit verband een treffende vergelijking met de hypotheekrenteaftrek. Stel dat belastingambtenaren overbelast zijn, formulieren kwijtraken en de beloofde teruggave komt niet bij de burger. De nationale onrust zal die van verontwaardigde vrachtwagenchauffeurs ruimschoots overtreffen, journalisten werken zich een slag in de rondte om de bureaucratische diefstal in de media uit te melken, regulier overig nieuws verdwijnt naar de achtergrond. Kok mag Van Aartsen weer negeren, het conflict in het Midden-Oosten is een binnenbrandje en onze jongens in Eritrea zijn vergeten. Eerst komt de burger en zijn recht. Voor kinderen geldt dat kennelijk niet. Af en toe naar huis door stijgende lesuitval geeft niks, deze vorm van verloedering is nationaal geaccepteerd. In het oktobernummer van Het Historisch Nieuwsblad voegde Bastiaan Bommeljé daar een bizar gegeven aan toe. Het is algemeen bekend dat Nederland relatief weinig aan onderwijs besteedt. Maar uit cijfers van het SCP blijkt tevens dat te onzent aan hoger onderwijs een kwart meer geld wordt besteed dan het Europees gemiddelde, terwijl het lager onderwijs twintig procent minder krijgt dan het gemiddelde . De belastingbetaler subsidieert particuliere investeringen in human capital over de rug van het basisonderwijs, waar scholen volgens het onderzoeksinstituut TNO vies, krap en onveilig zijn. Deze eigenaardige prioriteitsstelling laat zich maar op één manier uitleggen: economische groei wordt in een kennissamenleving overwegend bewerkstelligd door hoger opgeleiden. Dat neemt niet weg dat de verdeling van diezelfde welvaart aan rechtvaardigheid inboet. Kinderen uit betere milieus worden met publieke middelen naar hun riante zetel gedragen. Dit wordt onacceptabel als blijkt dat leerplichtigen tekort wordt gedaan. Toch is dit in hedendaagse politieke discussies geen issue en zicht op normalisering van verhoudingen ontbreekt. Sterker, personeelstekorten bedreigen eerder gemaakte kwaliteitsverbeterende afspraken als arbeidstijdverkorting en klassenverkleining. Verdere afbraak is slechts een kwestie van tijd. In het beleidscasino gokt de minister kansloos op zij-instromers. Iemand met maatschappelijke status kiest niet voor onderwijs, daar helpt geen imago-oppoetscampagne aan. Momenteel worden de Leraar, elke dag anders-spotjes geneutraliseerd door de firma Ohra. Eerst een opgewekte leraar die grappend vrijende leerlingen van zijn fiets jaagt, daarna echte reclame met een verveelde kale man in een klaslokaal die lusteloos zijn boek doorbladerend krijgt ingefluisterd dat aanschaf van koopsompolissen zijn professioneel lijden had kunnen voorkomen. Een zij-instromer die dit beeld verdringt en toch voor de klas wil, kan niet anders dan wanhopig zijn. Bovendien komt hij slecht voorbereid in een intifada met verwarde schoolleiders, saboterende collegae en vervelende kinderen. Scholen hebben behoefte aan energieke, degelijk opgeleide, ijzersterke krachten, die weten waar ze aan beginnen en bereid zijn voor langere tijd zorg te bieden. Geloof het of niet, ze bestaan. Als gekken in apenpakjes tegen betaling dure drankjes schenken voor opgewarmde lijken in de boemel naar Osaka, dan is werken met kinderen een reëel alternatief. Nieuwe aanwas van de beroepsbevolking wil best, maar het gaat wel om een ambacht. Dus eerst opleiden, dan werken. Rijk worden hoeft nietŠ it¹s so hard to find one rich man in town with a satisfied mindŠ* ontkenning van maatschappelijke verhoudingen kan echter evenmin. Een beginner met een netto uurloon onder dat van een werkster... onderwijs... grondrecht... there is no time.

*Uit A Satisfied Mind van Hayes/Rhodes. Voor het eerst een hit van countryzanger Porter Wagoner, later vertolkt door onder andere Bob Dylan, Joan Baez, Jeff Buckley, Jonathan Richman en Walkabouts.