Straatcultuur en schoolcultuur

Een grote bek, grof taalgebruik, nul respect voor officiële gezagsdragers en zeker niet als dat vrouwen zijn. De straatcultuur die leerlingen iedere dag mee de school innemen, verhoudt zich slecht tot de schoolcultuur. Veel docenten weten zich geen raad met deze ‘pedagogische mismatch’, zoals socioloog El Hadioui het noemt. Negen tips. “De leerlingen moeten het gevoel hebben dat je echt bent.”

1Weet wat het is
Weet dat straatcultuur bestaat. Het is een manier van doen die zich kenmerkt door machogedrag, geweld, brutaliteit, uiterlijk vertoon, dynamiek, weinig structuur, straattaal en een anti-intellectuele houding. “Lezen, leren en argumenteren zijn saaie, overbodige activiteiten”, zegt socioloog Iliass El Hadioui, die aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit onderzoek doet naar sociale uitsluiting. Straatcultuur staat haaks op de cultuur op school, die draait om discipline, structuur, orde, zitten, denken en het Algemeen Beschaafd Nederlands. Als leerkracht ben je vertegenwoordiger van alles waar deze jongeren zich tegen afzetten. Voel je niet persoonlijk aangesproken.

2Gooi het niet automatisch op etniciteit
“Het zijn jongeren die zich afzetten tegen de burgermaatschappij. Op straat horen ze erbij, doen ze ertoe, vinden ze veiligheid, vertier, status, een eigen plek”, aldus Johan Hamstra. Binnen studiecentrum APS leidt hij het project ‘Hoe de straat de school binnendringt’. “De beste integratie vindt op straat plaats: alle nationaliteiten gaan er met elkaar om. Erken dat straatcultuur soms de oorzaak is van overlastgevend gedrag en gooi het niet te snel op etniciteit, cultuur of religie.”

3Vrouwen opgelet
Straatjongeren zijn door de rapcultuur gewend neer te kijken’ op vrouwen en hen als (lust)object te zien. Vrouwelijke leerkrachten, vooral jonge meiden, hebben het dus moeilijk. Deze houding kan zich uiten in kinderachtig gedrag: niet luisteren. Of in denigrerende opmerkingen en scheldwoorden. Wat te doen? El Hadioui: “Voor moeders hebben deze jongeren juist veel respect. Bij die gevoelsverhouding moet je als vrouwelijke docent zien uit te komen. Maak kennis met de moeder. Praat over de botsing tussen school- en straatcultuur en het belang van school voor haar kind.”

4Speel je eigen spel
Realiseer je dat je als leerkracht in de klas onderdeel bent van een pedagogische driehoek waarin de school-, thuis- en straatcultuur samenkomen, zegt El Hadioui. “Als de leerlingen in de klas een wij-gevoel hebben, gaan ze spelletjes spelen met de docent. Geluidjes maken, iets overgooien. Besef dat het een spel is en dat jij daar deel van uitmaakt. Boos worden en ‘zet het geluid van je telefoon nu eens uit’ roepen, maken het spel leuker. Laat je daar niet toe verleiden.” Wat wel?
“Verplaats het spel door een raddraaier aan te spreken binnen de context van de schoolcultuur: ‘Kevin, wil jij opdracht 2 voor ons doen?’ Hiermee verplaats je de aandacht, beledig je niemand en de leerlingen eromheen schrikken: als ik de beurt krijg en het niet weet, sta ik voor schut. Gezichtsverlies is het ergste dat je kan overkomen in de straatcultuur.”

5Toon interesse
Johan Hamstra: “Vaak houden deze jongeren thuis heel veel ballen in de lucht. Toon interesse in hun leven: wat houdt ze bezig? Stel in de klas duidelijke regels en grenzen: niet bellen, eten, praten, lopen. Laat je niet verleiden tot een discussie over het oprekken van die grenzen. Als je een keer toegeeft, ben je de regie kwijt.”

6Word een leerkracht op wie ze kunnen bouwen
“Ga niet mee in de mores van de straatcultuur, want je verliest geheid”, zegt El Hadioui. “Wees authentiek en kundig als leerkracht. Jongeren van de straat hebben een zesde zintuig voor mensen die ‘echt’ zijn.” Ze voelen feilloos aan als je een boks geeft (vuist-tegen-vuistbegroeting) enkel en alleen om aardig gevonden te worden. Dat is vies in straattaal. Niet echt. “Ze moeten het gevoel hebben dat je betrokken bent bij wat je doet. Dat je je vak beheerst en ervan houdt. Dat je om je leerlingen geeft en dat je ze van A naar B wilt tillen. Als die houding ontbreekt, als ze het gevoel krijgen dat je als docent je werk alleen maar voor het geld doet of je tijd uitzit tot je pensioen, is het onbegonnen werk. Een docent moet iemand zijn op wie je kunt bouwen en de basis ligt bij die liefdevolle relatie.”

7Wijs ze op het belang van het ABN
Wijs jongeren niet af om de taal die ze spreken. “Leer ze het Algemeen Beschaafd Nederlands en leg uit dat ze die taal nodig hebben in de burgermaatschappij. Om een baan te kunnen bemachtigen, moet je je schriftelijk kunnen uitdrukken.” Nodig rolmodellen uit in de klas: een jongere die de mores van de straat kent, maar ook de mores van de burgermaatschappij. “Hij zal de jongeren eerder verleiden tot gewenst gedrag dan de gemiddelde docent.”

8Probeer hun loyaliteit te winnen
Straatjongeren zijn redelijk zwart-wit. Je kunt volledig voor ze afdoen, of je neemt ze volledig voor je in. “Als dat laatste gebeurt, zijn ze extreem loyaal”, volgens El Hadioui en Hamstra. “Dan verdedigen ze je eer in de klas als een nieuwe leerling de orde dreigt te verstoren en zijn ze bereid je midden in de nacht in de stromende regen te helpen.”

9Kaart straatcultuur aan op school
In je eentje kun je weinig doen tegen straatcultuur. Is er op jouw school te weinig oog voor? Kaart het aan bij het management. Bewust omgaan met straatcultuur is onderdeel van een veilig schoolklimaat. De APS houdt hier op 14 april een conferentie over in Utrecht. Inschrijven via de activiteitenagenda op www.aps.nl.