Een wildgroei aan kruisbestuiving

Schoolbesturen bedenken creatieve constructies om allerlei samenwerkingsvormen met elkaar op te zetten. Maar die brengen ook complicaties met zich mee voor onder meer de medezeggenschap en arbeidspositie.

‘De krachten bundelen’, heet het bij de één. En bij de ander een ‘unieke samenwerking’ waarin verschillende onderdelen beter op elkaar kunnen worden afgestemd voor een ‘heldere, eenduidige uitstraling binnen de regio’.
Gaat het over onderwijs in Nederland anno 2010?
Het gaat over de vergaande samenwerking tussen scholen in verschillende sectoren, soms onder de vlag van een alles overspannend bestuur. Of tenminste: organisaties die de indruk willen wekken dat ze één harmonisch geheel vormen, zonder dissonant of wanklank, aangestuurd door een centrale leiding. Onvermeld in de glansbrochures blijven alle praktische, juridische en arbeidsvoorwaardelijke haken en ogen. De AOb vindt het hoog tijd om die zo snel mogelijk te inventariseren, want de intersectorale kruisbestuivingen rukken op, en daarmee de vraagtekens. “We komen allerlei constructies tegen. Er is een wildgroei aan het ontstaan”, aldus rayonbestuurder Albert Krist. “We krijgen er steeds meer mee te maken”, aldus sectorbestuurder André Steenhart. “Ik heb de indruk dat het een landelijke trend is.”

Happy family
De website van het Zwolse Landstede heeft wat van een wegwijzer die volhangt met naambordjes. Veel linkjes zijn verdeeld over themablokjes als ‘Welzijnswerk in de buurt’, ‘Maak het op het mbo’, ‘Training, opleiding & advies voor volwassenen’, ‘Thuis in kinderopvang’ en ‘Naar het voortgezet onderwijs’. Hoe de organisatie werkelijk in elkaar zit en wie waarover het bevoegd gezag uitoefent, wordt de geïnteresseerde websitebezoeker niet een-twee-drie duidelijk. In plaats van organisatie-inhoudelijke informatie, biedt de organisatiepagina teksten als ‘Landstede is een ondernemende organisatie, die midden in de maatschappij staat’. Landstede ‘biedt diensten aan op het gebied van beroepsopleidingen, voortgezet onderwijs en opleidingen voor volwassenen en ook op het gebied van welzijn, kinderopvang en kringloop’.
Op de voortgezet onderwijspagina prijken zo’n vijftien namen, waaronder meerdere locaties van het Ichthus College en het Agnieten College. Dat zijn scholen die elk onder een ander, eigen bestuur vallen. “Dit is een voorbeeld van wat ik bedoel”, zegt AOb-rayonbestuurder Krist. “Landstede Groep, zoals ze zich tegenwoordig noemen, is een merkwaardige constructie waarin de besturen van roc Landstede, Agnieten en Ichthus samenwerken. Ze doen alsof ze één grote, happy family zijn. Maar in werkelijkheid zijn het drie verschillende werkgevers: twee in het voortgezet onderwijs en eentje in de bve.”
Volgens Krist schept de constructie verwarring onder personeelsleden. “De leiding doet bijvoorbeeld ook of het heel makkelijk is om personeel onderling uit te wisselen. Voor de zomer hoorden we dat men personeel wilde overplaatsen tussen Agnieten, Ichthus en het roc. Maar zo gemakkelijk werkt dat niet. Voor ons is het duidelijk: we spreken steeds de afzonderlijke besturen aan, want dat zijn gewoon nog steeds de werkgevers.”
Een formele fusietoets mag dan onderweg zijn, besturen zoeken onderlinge samenwerking op allerlei manieren en om allerlei redenen. Bijvoorbeeld omdat ze daarmee de aansluiting van het vmbo op het mbo-onderwijs in de regio zeggen te kunnen verbeteren. “Besturen willen ook samenwerken omdat ze denken met meer schaalgrootte de overhead te kunnen verkleinen”, zegt AOb-sectorbestuurder Steenhart. “Maar in de praktijk blijkt dat vaak het omgekeerde het geval is. Hoe groter instellingen zijn, hoe meer overhead ze hebben.”
Vergaande samenwerking brengt onder meer complicaties met zich mee voor de medezeggenschap. Want als een school voor voortgezet onderwijs en een mbo-instelling onder één bestuur vallen, hoe zit dat dan met de inspraak van personeel, leerlingen en ouders? In het voortgezet onderwijs zijn die volgens de Wet medezeggenschap op scholen alle drie vertegenwoordigd in één gedeelde medezeggenschapsraad, maar de bve stapt over op een ondernemingsraadmodel.
Bij de Scholingsboulevard in Enschede, een vmbo/mbo-coöperatie van drie onderwijsinstellingen (Stedelijk Lyceum, Bonhoeffer College en het Roc van Twente) die sinds augustus 2008 bestaat, leidden medezeggenschapsperikelen tot schriftelijke vragen in de Tweede Kamer. Ouders kwamen in het geweer toen ze hun wettelijke recht op inspraak in de verdrukking zagen komen. De Scholingsboulevard ging op z’n zachtst gezegd nogal rommelig van start. Krist: “Drie verschillende scholen in één gebouw onder een centrale regie. Je ziet dat ze nu daar weer wat van terugkomen, want het levert veel problemen op. Je hebt te maken met drie besturen en twee cao’s. En met verschillen in rechtspositie, zelfs binnen één sector. De ene vo-school is onderdeel van de Carmelstichting, daar geldt weer een ander taakbeleid dan bij het Stedelijk Lyceum. Hoe regel je dat zonder dat het een puinhoop wordt? Je ziet dat die scholen nu weer meer naar zich toetrekken.”

Lol
De vraag welke cao op wie van toepassing is, heeft verstrekkende gevolgen. Zo kan een vo-school die bij een bve-bestuur wordt ondergebracht, onder de cao-bve komen te vallen. Maar hoe zit dat dan met de sectorbepaalde functiemix-afspraken, om meer docenten in hogere schalen te benoemen?
Steenhart: “Hoe zit het met de functiemix voor het vo op het moment dat vo-scholen overstappen naar bve-cao? Voor de medezeggenschapsraad is vaak niet duidelijk welke afspraken er dan gelden. De vraag welke cao geldt, heeft gevolgen voor al het personeel. Maar ook voor landelijk gemaakte politieke doelstellingen, zoals bij de functiemix. Nu krijg je verschillen tussen docenten in het voortgezet onderwijs die wel en die niet onder de functiemix-vo zouden vallen. Het is duidelijk dat ze er bij het ministerie van Onderwijs ook mee in hun maag zitten. Je merkt dat de politiek er geen grip op heeft, het zijn besturen die over het algemeen hun gang gaan.”
Extra duidelijk worden de consequenties wanneer de verschillende scholen één gebouw betrekken, aldus Krist. “Dan kan het dus zomaar zijn dat er twee conciërges hetzelfde werk doen en door dezelfde gangen rondlopen, maar verschillende arbeidsvoorwaarden hebben. Of dat twee leerkrachten voor dezelfde groep staan, maar anders beloond worden en een ander taakbeleid volgen. Lang leve de lol, leg dat nog maar eens uit.”