- blad nr 14
- 19-9-2009
- auteur L. Douma
- Redactioneel
Moeder is niet meer thuis, dus veranderen de tijden
Continu op school
‘Op de school van mijn zoon zijn ze ermee begonnen toen hij naar groep 2 ging. Ik ben er nog steeds heel blij mee. Niet de hele tijd dat gesleep en op de klok letten’, schrijft een moeder op het internetforum van Viva. ‘Wij hebben geen continurooster, maar ik zou dat zelf wel prettig vinden. Dochter moet een kwartier fietsen en is dus tussen de middag hooguit een kwartier thuis en dan moet ze weer terug. Ik vind het wel gezellig als ze thuis eet, maar nu is ze alleen maar op en neer aan het racen en rustig eten is er niet bij’, vindt een ander.
De agrarische schooltijden - zoals Ina Brouwer, voorzitter van de MOgroep Kinderopvang, ze noemt – staan onder druk. Brouwer: “Die oude schooltijden stammen uit een tijd dat de samenleving veel kleinschaliger en moeder meestal thuis was. De pedagogische infrastructuur in Nederland is aan vernieuwing toe. De indeling is nu onrustig en versnipperd. Dat kan veel efficiënter.” Onderwijs en opvang moeten hun krachten bundelen, vindt ze. “Je kunt bovendien van twee soorten vakkennis gebruikmaken. The best of both worlds.”
Dat was precies de gedachte van de overheid toen zij de nieuwe schooltijdenwet in 2006 invoerde en vanaf 1 augustus 2007 de verplichting voor basisscholen te zorgen voor voorschoolse, tussentijdse en naschoolse opvang. “Dat heeft op veel scholen gezorgd voor chaos met vrijwilligers en de buitenschoolse opvang”, weet Joke Walda, adjunct-directeur van basisschool de Archipel in Almere. “Dus hebben veel scholen gedacht: Dan doen we het zelf wel.”
Werner van Katwijk, directeur van oudervereniging Ouders & Coo, vindt het kwalijk dat voor het continurooster wordt gekozen vanwege de problemen in de opvang, zei hij in maart in het NOS Journaal. ‘Daarmee maak je het belang van het kind ondergeschikt aan problemen in de opvang.’ Hoewel veel scholen juist om ouders te ontzien overgaan op zo’n model, vindt de belangenorganisatie het maar niks: ‘Uit pedagogisch onderzoek blijkt dat kinderen het beste leren tussen tien en elf uur ’s ochtends en tussen twee en drie uur ’s middags. Het tweede optimale leermoment valt weg als je gaat werken met dat gelijkedagenmodel.’
Pauze
Op scholen met een continurooster zijn het vaak de leerkrachten die de opvang tussen de middag verzorgen. Op de Archipel bijvoorbeeld zijn de schooltijden op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van half negen tot half drie. En op woensdag tot half een. Tussen de middag hebben de leerlingen een kwartiertje de tijd om met de leerkracht te eten in de klas. Vervolgens is er een half uur pauze op het plein. “De leerkrachten surveilleren om toerbeurten”, vertelt Walda. “Het is de bedoeling dat elke leerkracht of ’s ochtends, in de kleine pauze, of tussen de middag tijd voor zichzelf heeft. De Arbo-wet zegt ook dat er als er langer gewerkt wordt dan 5,5 uur, een personeelslid recht heeft op een half uur aaneengesloten pauze. Eerlijk gezegd lukt dat lang niet altijd.”
Ook op de Droomspiegel in Almere komen leerkrachten tijdens schooltijd niet altijd aan hun pauze toe. Op deze basisschool hanteren ze het continurooster in zijn puurste vorm: leerlingen gaan elke dag van half negen ’s ochtends tot twee uur ’s middags naar school, ook op woensdag. “Tussen twaalf en half een is het lunchpauze”, zegt Kristian van den Berg, adjunct-directeur. “Het eerste kwartiertje eten de kinderen met de leraar in de klas. Daarna gaan ze met diezelfde leerkracht naar buiten. Wanneer onze school groter is, willen we graag naar een pleinrooster toe, zodat leerkrachten ook een beetje tijd voor zichzelf hebben. Nu drinken ze koffie op het plein. Om twee uur hebben wij wel gemeenschappelijk pauze.” Toch missen de leraren op de Droomspiegel de middagpauze niet, aldus Van den Berg. “Wanneer je werkt met zo’n concept raakt dat snel ingeburgerd. Bovendien krijgen ze er ’s middags extra tijd voor terug. Je moet het zien als weer aan het werk gaan na een vakantie: het is even wennen, maar je zit er zo in.”
Op de Archipel is dat anders. Elk jaar staat het onderwerp wel een keer op de agenda, vertelt Walda. Sterker: het pittige rooster heeft de school wel eens een leerkracht gekost. “Onze school had dit rooster vanaf de start, dus mensen wisten waar ze aan begonnen, maar het viel sommigen tegen. Dat waren jonge leerkrachten, die geen ervaring hadden met een school die wel een lange pauze heeft. Nu ze weten wat voor drukke kinderen ze na zo’n pauze terugkrijgen, denken ze misschien anders over het continurooster. Alles heeft zijn voor- en nadelen.”
Rust
Want dat is het voordeel van het continurooster, daar zijn alle deskundigen het over eens: de continuďteit creëert rust. “Veel leerkrachten zeggen na de middag opnieuw te moeten beginnen, de kinderen zijn dan helemaal onrustig. Wanneer je ze op school houdt, bewaar je de rust”, zegt Jeannette Doornenbal, lector integraal jeugdbeleid aan de Hanzehogeschool Groningen. Om leerkrachten te ontzien zijn er ook scholen die voor het kwartiertje of halfuurtje tussen de middag iemand aantrekken. “Een opvang tussen de middag is goed wanneer kinderen met vriendjes zijn. En wanneer er niet te veel wisseling van de wacht is. Continuďteit en voorspelbaarheid zijn ingrediënten waarvan wij weten dat ze tot betere prestaties leiden. Zelf hebben wij in Groningen onderzoek gedaan onder kinderen en ouders van een basisschool. Het bleek dat sommige kinderen op een dag wel met achttien verschillende volwassenen van doen hadden. Dat is veel te veel en brengt de continuďteit in gevaar.”
Ook Van den Berg van de Droomspiegel vindt dat het beter is zoveel mogelijk tijd met de eigen leerkracht door te brengen. “Met het continurooster nemen wij de onrust van de overblijf weg. Die is namelijk vaak onprofessioneel geregeld, overigens met alle respect voor de vrijwilligers. Vaak ontstaan er tijdens de overblijf conflicten die de leerkracht vervolgens in zijn klas moet oplossen. Bij ons is de leerkracht er in de pauze bij. Hij weet wat er speelt: of er een sterfgeval is, of iemand jarig is. Hij kan daarop anticiperen.”
Van den Berg lepelt nog een rijtje voordelen op: “Je voorkomt gevaarlijke verkeerssituaties, doordat ouders niet meer snel, snel tussen de middag met hun kinderen door het verkeer hoeven. Bovendien scheelt het de directie veel overleg.”
Doornenbal van de Hanzehogeschool ziet in het continurooster een mogelijkheid het ‘pedagogische gat’ te dichten. “Voor kinderen met een achterstand, die thuis een weinig rijke leeromgeving hebben, is het beter te blijven op een plek waar ze gelegenheid tot leren en sporten hebben.”
Zorgen
In de huidige prestatiemaatschappij is het niet verwonderlijk dat scholen zoeken naar manieren om de talenten van kinderen zoveel mogelijk te benutten. Het continurooster is zo’n manier, vindt Doornenbal. Volgens Brouwer van de MOgroep is een continurooster nog maar het begin. “We zullen steeds meer toegaan naar kindercentra waarin onderwijs, opvang, sport en muziek, kortom lerend spelen en spelend leren, samenkomen. Wat mij betreft zijn die centra van zeven tot zeven geopend.”
Walda maakt er zich zorgen om. “Het doet me zeer als ouders vijf keer per week hun kind van ’s morgens zeven tot ’s avonds zeven naar een school brengen waar alles voor de kinderen geregeld is.” Toch vindt ook zij dat de discussie over de schooltijden aangewakkerd moet worden. “Dat past bij de moderne tijd. Ik denk dat het beter is wanneer er tussen de middag een ouder is die tijd voor zijn kind neemt. Maar dat is vaak niet het geval en dus is het continurooster een mooi alternatief.” Bij haar op school zijn er ouders die hun werktijden op de school hebben afgestemd: zij werken tot twee uur. Andere werkende ouders doen hun kind na half drie naar de naschoolse opvang. “Als ik zelf op een school directeur zou worden, zou ik ook voor het continurooster kiezen. Omdat het de rust bevordert.”
Dat is overigens nog niet zo een-twee-drie gerealiseerd. Als zo’n rooster wordt ingevoerd, worden daarmee de schooltijden gewijzigd. Voordat de uiteindelijke beslissing wordt genomen om schooltijden te wijzigen, moeten alle ouders worden geraadpleegd. De manier waarop is niet voorgeschreven in de Wet medezeggenschap. Maar enkel de mededeling met de mogelijkheid bezwaar kenbaar te maken, is geen ‘raadplegen’ maar ‘informeren’. Daarnaast heeft de oudergeleding net als de personeelsgeleding van de MR instemmingsrecht over het wijzigen van de schooltijden. “Misschien is het nog wel de zwaarste dobber de leerkrachten over de streep te krijgen”, denkt Doornenbal van de Hanzehogeschool. “Die pauze is toch een heilig huisje. Net als de woensdagmiddag.” Die heilige huisjes zouden wat haar betreft wel meer ter discussie gesteld mogen worden. “Ik vind dat leraren keihard werken, echt. Maar soms hechten ze wel iets teveel aan verworven rechten.” Wel gelooft Doornenbal dat leraren over de streep te trekken zijn, als ze inzien dat het continurooster beter voor de leerling is. “Als er echte pedagogische motieven zijn, als ze bedenken dat ze niet meer zo’n stuiterende groep terugkrijgen na de middag, gaan leraren wel om.”
{kader 1}
Financiering
Wanneer voor de pauze tussen de middag niet alleen de leerkrachten opdraaien, maar ook extra mensen worden aangetrokken, kost het continurooster meer. Op de Droomspiegel in Almere is dat niet het geval. Daar lost het team het zelf op. Maar op de Archipel in diezelfde plaats zijn voor de pauze in de onderbouw extra mensen aangetrokken. “Voor de kleutergroepen hebben wij een aantal leidsters van de buitenschoolse opvang die in de pauze surveilleren, dat vonden we meer verantwoord dan ouders op vrijwillige basis te laten surveilleren. Bovendien gaf het de mogelijkheid om meer leerkrachten aan een half uur pauze toe te laten komen”, legt adjunct-directeur Joke Walda uit.
Aangezien de kosten van de overblijf bij het continurooster betrekking hebben op alle leerlingen en de overblijf ook (gedeeltelijk) onder de onderwijstijd valt, kunnen scholen ouders niet verplichten er extra voor te betalen. Wel kan de school de vrijwillige ouderbijdrage verhogen. Daarvoor hebben ze op de Archipel gekozen. “Ze betalen veertig euro extra per jaar. Als we dat geld bij de overheidssubsidie voor tussenschoolse opvang optellen, kunnen we de leidsters betalen.”
Als de ouderbijdrage door het invoeren van een continurooster wordt verhoogd, moet de oudergeleding van de MR daar eerst mee instemmen.
{kader 2}
Eetkwartiertje
Het kwartiertje dat de leerkracht eet met zijn leerlingen, wordt door de meeste scholen opgevoerd als ‘onderwijstijd’. Dat is op zich ook mogelijk. De Onderwijsinspectie vindt het echter wel problematisch als het ten koste gaat van de minimale lestijd. Scholen moeten er dus goede argumenten voor hanteren. Op de Archipel bijvoorbeeld gebruiken ze het eetkwartiertje niet alleen om te eten, maar ook voor taalontwikkeling. “Tijdens het kwartiertje lezen we voor. Of een kind, dat dan op een ander tijdstip mag eten, houdt een spreekbeurt.” Volgens Joke Walda, adjunct-directeur, doet de inspectie daar niet moeilijk over.
“Het eetkwartiertje kan onder onderwijstijd vallen”, erkent Jan-Willem Swane, persvoorlichter van de Onderwijsinspectie. “Maar dan moet het wel aan alle criteria voldoen. Dus er moet een leerplan zijn, er moeten leerdoelen zijn en het resultaat moet gevolgd worden. Alleen iets aanbieden tijdens het eetkwartiertje, bijvoorbeeld voorlezen, maakt nog niet dat zo’n kwartiertje onderwijstijd is.