Wel Ajax-seizoenkaarten, geen schoolboeken

Losgeslagen pubers die niets willen leren. Stuiterend van de adhd, of gewoon van de fles cola die ze als ontbijt hebben genuttigd. Vmbo-docent Marjan van den Berg heeft het niet altijd makkelijk. In columns in de Margriet verhaalt ze over haar belevenissen. Kritisch, maar met de nodige zelfspot. Haar columns zijn onlangs gebundeld.

De titel suggereert niet veel positiefs. Het gaat niet goed met Marjan van den Berg, docent Nederlands, columnist en freelance tekstschrijver. Want: Van den Berg stort in!!. Maar ze is niet opgebrand, ze is door haar rug gegaan, leert haar boek. Jaren geleden was ze wel bang voor een burn-out, al bestond die term toen nog niet. “Op mijn twintigste belandde ik voor de klas. Ik begon op een huishoudschool. Na zestien jaar dacht ik: Dit is geen vak om oud mee te worden. Je verzuurt voor de klas, wordt er chagrijnig van. Dat wilde ik niet.”
Tien jaar lang werkte ze fulltime als freelance tekstschrijver. “Tot mijn oudste dochter in 4-vmbo haar diploma dreigde mis te lopen, alleen maar omdat er geen docent Nederlands was. Soms kwam er even een invaller, maar die hield het na een paar weken altijd voor gezien. Ik heb toen de directeur gebeld. Alle vierdeklassers heb ik dat jaar door het examen geloodst.” De jaren daarna bleef het voor haar vmbo-school in het Amsterdamse stadsdeel Bos en Lommer een probleem een docent Nederlands te vinden. Dus belde de directeur haar elk jaar weer. Regelmatig nam Van den Berg ontslag. Omdat ze geen parkeervergunning kreeg. Omdat haar rooster voor geen meter deugde. Toch kwam ze steeds weer terug, zeven jaar lang. Want ondanks alles, zijn de kinderen wèl heel leuk, blijft ze vinden. Marjan van den Berg is de betrokken ouder die haar leerlingen vaak niet hebben. “Veel ouders zijn anti-opleiding. Ik heb al lesgegeven aan kinderen van oud-leerlingen. Zó oud ben ik”, gniffelt ze. “Ik weet dat die ouders ook uit een losgeslagen schoolstructuur komen. Die zijn de weg kwijt. Ook zijn ze ergens bang dat hun kinderen beter worden dan zij. Daarom stimuleren ze hun kinderen niet. Ze hebben wel geld voor Ajax-seizoenkaarten voor het hele gezin, maar niet voor schoolboeken. Dat soort dingen kom ik vaak tegen.”
En dus moet de school ouders gaan opvoeden, vindt Van den Berg. “In veel steden gebeurt dat al. Scholen moeten de wijk in. Wees open, laat zien wat je op school doet. Bied ouders ook lessen aan. Leer ze dat school wèl leuk is. Mijn school is een horecavakschool. Wij nodigen ouders regelmatig uit om te komen eten. Een diner gecombineerd met een ouderavond, dat werkt.”
De school mag wat haar betreft wel meer verantwoordelijkheden naar zich toe trekken. “Wel moeten die verantwoordelijkheden gedeeld worden. Nu ontbijten veel kinderen niet. Zorg bijvoorbeeld elke ochtend voor een ontbijt op school. Maar laat ouders wel helpen met het surveilleren of met het klaarmaken van het ontbijt.”

Spookambtenarij
Het ontbijt is een onderwerp dat vaker in haar columns terugkomt. “Ik geloof dat de helft van mijn leerlingen vermeend adhd heeft. Ik zeg vermeend, omdat veel van hen elke ochtend een fles cola als ontbijt nuttigen. Tja, dan zou ik ook stuiteren.” Ze vervolgt: “Ik word zo moe van al die rapporten van verschillende zorginstellingen die niet op elkaar afgestemd zijn. Ik kijk ze zelfs niet meer in. Ik wil niet weten wat er mis is met mijn leerlingen. Ik kom er zelf wel achter.”
Bureaucratie is haar een doorn in het oog. “De Onderwijsinspectie denkt dat dingen alleen bestaan als er een rapport over is. Zonder rapport bestaat er geen leerlingvolgsysteem. Reken maar dat ik mijn leerlingen wel volg! Maar van die rapporten word ik gek.” Een ander voorbeeld: “Als ik ziek word, bel ik mijn directeur. Die moet dan vervolgens vier A-viertjes invullen. Op mijn tweede ziektedag moet hij me bellen en weer die A-viertjes invullen. Dat herhaalt zich tot ik weer beter ben. Er hangt een hele spookambtenarij achter het onderwijs.”
Terug naar het primaire proces, is haar wens. “Ik zou het liefst terug naar vroeger gaan. Weg met die managementlaag. Maak een carrière voor de klas weer mogelijk. Nu stijg je na een aantal jaar alleen nog in salaris als je het management ingaat. Maar wie voor het onderwijs kiest, kiest voor krijt, niet voor een bureau. Ik wil dat kinderen weer kunnen blijven zitten. Nu gaan ze steeds over, ook al bakken ze er niets van. Ze verlaten het vmbo zonder diploma en worden op mbo-niveau 1 gedumpt.”
Nog een wens van Van den Berg: leer kinderen weer echt een vak. “Leer ze niet van alles een beetje, maar heel veel over één ding. Vooral in de onderste regionen van het vmbo heeft de opleiding nog weinig inhoud. Terwijl bij de echte vakken de toekomst ligt. Een groot gedeelte van al die leerlingen die iets administratiefs doen, vindt straks geen baan. Terwijl loodgieters en lassers straks met een lantaarntje niet te vinden zijn. Juist die kinderen – die het straks helemaal gaan maken – worstelen met theorie. Natuurlijk heeft elk kind iets van theorie nodig, maar niet zoveel als nu.”
Klassikaal onderwijs wil ze ook terug hebben. “Laat Jantje niet aan de zijlijn staan toekijken hoe Pietje zelf uitvindt hoe je een cirkelomtrek berekent. Leer het hem gewoon met structureel, klassikaal onderwijs.”

Knetterdruk
Van den Bergs betoog lijkt sterk op dat van Beter Onderwijs Nederland. Op de site van die club wordt haar boek dan ook geprezen. “Ik ben ook lid van de BON”, bevestigt ze. “Niet actief, maar ik doneer elk jaar dat ene tientje en kijk regelmatig op hun site.”
Overigens vindt ze dat wel raar, dat mensen vinden dat zij een betoog heeft, een visie. “Ik heb jaren geroepen dat ik geen boodschap heb. Nu schrijf ik over wat ik echt vind van mijn werk, en nu vinden mensen ineens dat ik een visie heb.” Erg, vindt ze dat niet. “In het onderwijs zijn te weinig ‘roepers’. Als ik op een vergadering eens wat zeg, hoor ik sommige collega’s zuchten en zie ik ze op hun horloge kijken. Veel mensen zitten hun tijd echt uit. Dat heeft ook te maken met de manier van opleiden van leraren. Ik heb wel stagiairs gehad die alleen een persoonlijk ontwikkelingsplan hoeven in te vullen. Van vakinhoudelijke kennis is bijna geen sprake meer. Daar begrijp ik helemaal niets van.”
Wat Van den Berg betreft wordt de leerplicht flink ingekort. “Je zou uit kunnen rekenen hoe lang mensen gemiddeld leren en iedereen op basis daarvan ‘leerrechten’ kunnen geven. Vanaf bijvoorbeeld je veertiende mag je dan zelf weten wat je met die rechten doet. Je kunt verder leren. Maar je kunt ook eerst even gaan werken en wachten totdat je echt aan een vervolgopleiding toe bent. Zo krijg je alleen nog maar gemotiveerde leerlingen in een klas, die bewust kiezen. De leeftijden van leerlingen zullen sterk van elkaar gaan verschillen, waardoor je minder last hebt van akelige groepsdynamiek, van groepsdruk. Bijkomend voordeel is dat we door veertienjarigen toe te laten op de arbeidsmarkt, kunnen concurreren met lagelonenlanden. En na een paar jaar komen die kinderen er echt wel achter dat doorleren verstandiger is.”
Van den Berg ziet gefronste wenkbrauwen tegenover zich wanneer ze over ‘concurrentie met lagelonenlanden’ begint. “In principe is dit plan niet uit te voeren. Maar we zouden best eens op een heel andere manier naar onderwijs kunnen kijken.”
Zelf is ze van plan zich de komende tijd niet meer met onderwijs bezig te houden. Ze heeft ontslag genomen. Alweer. “Ik ga de komende tijd alleen schrijven. Ik heb mijn feuilleton Sanne voor Margriet. Ik verzorg ook een weblog voor dat blad. En met een collega schrijf ik een thriller. Ik heb het eigenlijk knetterdruk.” En als die directeur toch belt? “Tja, dat weet ik eigenlijk niet zo. Uiteindelijk is het toch de bedoeling dat ze eens iemand vinden die op school blíjft.”

{kader}
Marjan van den Berg (1955) studeerde na het behalen van het hbs-diploma Nederlands aan de Vrije Leergangen van de Vrije Universiteit Amsterdam. In 1975 begon ze als leraar Nederlands op een huishoudschool. Ze schreef daarnaast af en toe voor regionale kranten. In 1990 ging ze fulltime als freelance tekstschrijver aan de slag. Voor de Margriet schrijft ze het feuilleton Sanne. Haar debuut Ze is de vioolmuziek vergeten verscheen in 1994 en gaat over haar moeder die leed aan Alzheimer. Van 2001 tot eind vorig schooljaar combineerde Van den Berg het schrijfvak met een baan in het onderwijs. Vanaf 2005 verhaalde ze over haar onderwijservaringen in columns voor de Margriet. Deze zijn nu gebundeld in Van den Berg stort in!!, met tekeningen van Gerrit de Jager.

{noot}
Marjan van den Berg, Van den Berg stort in!!, Mistral uitgevers (2008), ISBN 9789049950798, €14,95.

{uit laten springen met plaatje cover boek}
Actie
Word lid! En maak kans op een gratis exemplaar van het boek van Marjan van den Berg. Onder collega’s die zich vóór 20 september aanmelden als AOb-lid worden vijftien exemplaren van Van den Berg stort in verloot.*
*)Over deze actie is geen correspondentie mogelijk.