Lessen in geluk

In het Limburgse Landgraaf ging op het Eijkhagencollege enkele jaren geleden het roer om. En met succes. Het aantal aanmeldingen zit in de lift en de betrokken docenten zijn enthousiast. Ook Theo Wismans, die de module gelukskunde geeft. “Het zijn topjaren voor me. Ik ben deze week 56 geworden en ik snap echt die verhalen niet van docenten die eerder met pensioen willen.”

Tekst Femke Bakkeren

‘Bakken, een goed rapport, lachen, luisteren, raad geven en praten.’ Het kost de leerlingen van 2-atheneum weinig moeite hun sterke punten op het bord te schrijven. Even daarvoor hebben ze met elkaar besproken waar ze nu eigenlijk goed in zijn en dat in hun werkschrift genoteerd. “Wat hebben jullie veel zelfkennis!”, complimenteert docent Theo Wismans de klas. Nadat alle positieve eigenschappen en vaardigheden op het bord zijn gezet, volgt de volgende opdracht: maak een mindmap van je beste eigenschap.
Het dertigtal leerlingen dat druk aan het schrijven en tekenen slaat, beleefde vorig jaar in de brugklas de primeur. Ze waren de eerste scholieren die lessen kregen in geluk. Vandaag start de vervolgmodule gelukskunde.
“Volgens mij zijn we de enige in Nederland”, zegt Wismans. De pers was er dan ook snel bij. Filmploegen van het Jeugdjournaal en TV Limburg togen naar het bosrijke Landgraaf. Verslaggevers van Trouw en Kidsweek kwamen langs. “En Ad Fransen van HP/De Tijd is zelfs twee dagen gebleven!” Enthousiast overhandigt Wismans, al 33 jaar leraar levensbeschouwing, de knipselmap vol gekopieerde publicaties. “Het zijn topjaren voor me. Ik ben deze week 56 geworden en ik snap echt die verhalen niet van docenten die eerder met pensioen willen.”

Attentie
Maar er is meer gaande bij het Eijkhagencollege. De lessen in geluk werden ingevoerd als onderdeel van de vernieuwde onderbouw. De katholieke middelbare fusieschool voor vmbo, havo en vwo kampte met een teruglopend aantal leerlingen; het was tijd voor verandering. Drie jaar geleden ging sectordirecteur onderbouw Tjeu Seeverens (55) samen met kernteamleiders en docenten aan de slag. Er werd een speciale schakelklas voor havo/vmbo-leerlingen in het leven geroepen; docenten gingen op training om hun sociaal-emotionele vaardigheden aan te scherpen en het somber ogende schoolgebouw werd opgeknapt.
Voor de contacten met de basisscholen in de regio werd een ‘warme en bij de school passende’ medewerkster vrijgemaakt. “We hebben de groepen 8 onlangs nog een grote digitale kaart gestuurd met alle namen erop om ze succes te wensen met de Cito”, vertelt Seeverens in zijn werkkamer. Een attentie die helemaal past bij de nieuwe speerpunten van de school: respect, aandacht en oog voor elkaar.
Het curriculum kon uiteraard niet achterblijven. Door de vakken ict en gezondheidszorg grotendeels te integreren in andere vakken, kwam er ruimte op het rooster voor onder andere Tai Chi (voor concentratieproblemen), extra lessen in rekenen en begrijpend lezen, creatief denken, mindmappen en het veelbesproken gelukskunde.
Medewerkers werd gevraagd wat hun zinvol en leuk leek. Seeverens: “De een bleek talent voor drama te hebben, de ander kon zijn kennis over het culturele erfgoed kwijt.” Die aanpak verklaart volgens hem een groot deel van het succes. “Het zijn modules geworden waar de passie van de docent vanaf druipt. Daar wordt een kind alleen maar rijker van.”
Niet elke docent stond op al die extra’s te wachten. Seeverens snapt het wel: “Verandering is lastig. Natuurlijk zijn er bij die het maar geneuzel vinden. Maar degenen die dat roepen en achterover leunen, neem ik pas echt serieus als ze zelf met goed doordachte alternatieven komen. En gelukkig gebeurt dat steeds meer.” “Daarbij wordt de oppositie een stuk stiller nu het aantal leerlingen stijgt”, vult de aangeschoven Wismans aan. “Voor komend jaar zijn er alleen al voor deze locatie 210 nieuwe brugklassers aangemeld. We groeien percentagewijs het snelst van alle scholen in de regio.”
Ook sommige ouders plaatsten hun vraagtekens bij de ‘tierelantijntjes’. Maar zo gauw ze merkten dat de reguliere vakken niet in het gedrang kwamen, bleef het bij een opgetrokken wenkbrauw. Seeverens: “Voor ons is het belangrijkste dat de leerlingen enthousiast zijn. Toen we vorig jaar bijvoorbeeld begonnen met gelukskunde voor de brugklas, kregen we gelijk boze ouderejaars, en ook hun ouders, die vroegen waarom zij dat niet kregen.”

Prullenbak
Loes Heinen (14) en Michelle Thomissen (14) beten vorig jaar de spits af met de module van acht lessen. Wat ze ervan hebben opgestoken? “Als je niet lekker in je vel zit, moet je erover praten.” Even later vraagt ook docent Wismans aan de groep wat hun is bijgebleven van de lessen in de brugklas. “Niet blijven zitten met problemen. Als er iemand doodgaat, mag je best je emoties tonen”, zegt een meisje. “Dat iedereen de x-factor, talent heeft”, vult haar vriendin aan.
“En weten jullie de prullenbak-oefening nog?” “Oh ja, nare gedachtes op een papiertje zetten en in de prullenbak gooien.” Een rondje leert dat niemand die methode nog toepast. Wismans vindt het prima. “Het maakt niet uit hoe ze het doen, als ze er maar iets mee doen. Bijvoorbeeld praten op msn of berichtjes zetten op Sugababes.”
Nadenken en praten, daar draait het om in de lessen. Wat wil ik, waar ben ik goed en minder goed in, hoe voel ik me daaronder? Daarbij worden er tips en manieren aangereikt, zoals de prullenbakmethode, om bijvoorbeeld met verdriet en stress om te gaan. Broodnodig volgens Wismans: “Er gebeurt veel, hoor. Ziektes, echtscheidingen... Kinderen hebben veel noden, ze hebben hulp en handvatten nodig.”
Seeverens stond aan de wieg van de module gelukskunde na een gesprek met de hoofdredacteur van Psychologie Magazine. Samen vroegen ze zich af waarom een school eigenlijk niet inhaakt op het emotionele ontwikkelingsproces van de leerlingen. Docent Wismans was al langer buiten school met hetzelfde onderwerp bezig en wilde een gelukscentrum voor jongeren in Heerlen opzetten. Ze gingen aan de slag. Al gauw sloot Sabine Scholtes (54) zich aan. De docent Engels was net begonnen met de opleiding ‘levenswijze, gezondheid en voeding’ en zag kans haar kennis in het nieuwe vak te verwerken.
Het drietal vond elkaar niet geheel toevallig, vertelt Scholtes. “We zijn van dezelfde leeftijd en hebben het nodige meegemaakt, de een is ernstig ziek geweest, de ander had een burn-out. Waarom zouden onze leerlingen pas op hun vijftigste moeten leren over geluk en omgaan met problemen, als we ze nu, door onze ervaring, al een steun in de rug kunnen geven?”
“En nee”, verzekert ze, “het is zeker geen tienstappenplan over hoe je gelukkig wordt. Of gericht op een snel succesje.” Al doen de aanwezige zelfhulpachtige boeken in het klaslokaal iets anders vermoeden. Op titels als De maakbaarheid van geluk, Stuiten op geluk en Tegen onverschilligheid is immers een deel van de vakinhoud gestoeld. Scholtes: “Het is een combinatie geworden van onze eigen interesses, boeken en gesprekken met anderen.”
Inhoudsloze lesjes zijn het zeker niet, stelt ook de sectordirecteur. Alle modules, dus ook gelukskunde, worden langs een kritische meetlat gelegd en getoetst op kennis en vaardigheden. Ook worden externe deskundigen bij de inhoud betrokken. “En daarnaast wordt het curriculum elk jaar uitgebreid geëvalueerd door deskundigen en de leerlingen zelf.”
Loopt het nooit uit de hand, al dat denken en praten? Transformeert de leerkracht niet in een maatschappelijk werker? Scholtes en Wismans vertellen dat ze inderdaad ook in de gang worden aangesproken met vragen en problemen. Scholtes: “Niet erg, het is belangrijk dat leerlingen het gevoel hebben dat er naar hen geluisterd wordt, dat je aandacht en oog voor ze hebt.”
“Maar we waken ervoor dat we de pseudopsycholoog uithangen”, vult Seeverens aan. “Als er te veel leed is, blijf je ervan af en verwijs je kinderen door naar de vertrouwenspersoon, zo is de afspraak met Theo en Sabine. Als ze dan merken dat de kids niet zijn gegaan, gaan ze er achteraan.”

Beautiful day
Vandaag is het echter louter geluk wat de klok slaat. De brugklas die vandaag haar eerste les in gelukskunde krijgt, stormt vrolijk binnen. Even later schalt Beautiful day van U2 door het verduisterde klaslokaal. Wismans begint en eindigt elke les met muziek, bedoeld als ‘energizer’. En nog zo'n ritueel: kaarsjes branden. Degenen die het willen, mogen een kaarsje aansteken voor zichzelf of anderen. Een meisje komt naar voren en wijdt een kaarsje aan haar oma die ‘erge kanker’ heeft.
Dan begint Wismans de les. “Waarom heb ik dit liedje van U2 gekozen, denken jullie?” “Wat er ook gebeurt, maak er een mooie dag van, geniet”, reageert een blond meisje. “Het leven heeft zijn ups en downs”, vult een klasgenoot aan.
Hij heet Yassin Elaloui (13) en heeft grote verwachtingen van het vak. “Ik denk dat je leert om beter met stress om te gaan en te relaxen.” Tafelgenoot José van Hees (13): “En je komt erachter wat jou gelukkig maakt.”
Vandaag stort de klas zich op de vraag welke beschrijving het beste bij ‘geluk’ past. Open deuren als ‘jezelf zijn’, ‘lekker in je vel zitten’ en ‘na hard werken een goed punt halen’ passeren de revue. Om meer de diepte in te gaan, krijgt de klas na afloop twee opdrachten mee. Ze moeten een rotklusje doen en daar samen met hun ouders of verzorgers een verslagje van maken. En ze moeten een digitale kaart maken met daarop een gedichtje dat een positieve ervaring of gevoel van het schooljaar verwoordt.
Voordat ze de pauze ingaan, draait Wismans weer een clipje. Muziek van Faithless deze keer. “Twee jaar geleden waren ze in Nederland en ik was erbij”, besluit hij de les.