Honderden extra banen voor beginners

Scholen staan in de rij om geld in de wacht te slepen waarmee ze extra beginners kunnen aanstellen. De regeling, die vlak voor de zomervakantie van kracht werd, levert dit jaar al meteen ruim driehonderd banen op. “Als school krijg je gratis en voor niks een leraar cadeau. Dat willen we allemaal wel.”

“Vanochtend was ik bij een Utrechtse pabo. Daar heeft de helft van de pas afgestudeerden nog geen baan gevonden. En in andere delen van het land is het nog erger. Er zijn echt maatregelen nodig om te voorkomen dat die afgestudeerden in een andere sector aan het werk gaan, en dus voor het onderwijs verloren gaan.” Dat betoogt Henk Hendriks, projectleider van het protestants-christelijk schoolbestuur Het Groene Hart in Woerden, voor een zaal vol schoolbestuurders.
Het goede nieuws is dat die maatregelen inderdaad worden genomen, want er is extra geld. “De zaal zit vol”, constateert Hendriks tevreden. “Dat krijg je als er geld te verdelen is. En ik vertel het maar meteen: u gaat hier straks elk met 28 duizend euro de deur uit.” En dat is bijna voldoende om één afgestudeerde een jaar lang in dienst te nemen, bovenop de reguliere formatie.
De bijeenkomst is niet uniek, net na de zomervakantie kwamen schoolbestuurders in twaalf regio’s door het hele land bij elkaar. Ze werden geïnformeerd over de verdeling van het extra geld dat honderden pabo-afgestudeerden aan het werk moet helpen.
Dat laatste is hard nodig. Want hoewel heel Nederland denkt dat er nog steeds sprake is van een lerarentekort, komen pabo-afgestudeerden op dit moment moeilijk aan een baan. Door de vergrijzing komt er de komende jaren echter een uittocht van oudere leraren op gang, die met de vut en pensioen gaan. Dán is er weer volop jong bloed nodig, maar dat is pas vanaf 2010. En daarom moet nu al worden geprobeerd om de afgestudeerden voor het onderwijs te behouden, is de gedachte. Want wie eenmaal een baan buiten het onderwijs vindt, komt misschien niet meer terug.

Doorstromen
Minister Maria van der Hoeven heeft, op aandrang van de Tweede Kamer, dit voorjaar bijna dertig miljoen euro uitgetrokken voor bovenformatieve arbeidsplaatsen in het basisonderwijs. Dit geld kan ook besteed worden aan de bijscholing van docenten die van het basisonderwijs willen doorstromen naar het voortgezet onderwijs. Want in het voortgezet onderwijs is nu al een tekort aan leerkrachten, en door de doorstroming komen er op de basisscholen weer extra banen vrij voor beginners.
De twaalf uitverkoren regio’s - enkele in de Randstad, de meeste daarbuiten - hebben allen te kampen met hoge werkloosheid onder afgestudeerden van de pabo. Elke regio krijgt 2,4 miljoen euro. Dit bedrag is te besteden over twee jaar. De belangstelling van de scholen is groot: veel besturen dienen een aanvraag in om voor het extra geld in aanmerking te komen. Nogal wiedes, vindt Michel Ummels, coördinator van de regio Limburg. “Je krijgt gratis en voor niks een leraar cadeau.”
Het geld komt dan ook vrijwel in elke regio op. In de regio Haaglanden/Den Haag en in Zeeland bijvoorbeeld. “Scholen hebben voor bijna 2,4 miljoen euro aan extra arbeidsplaatsen aangevraagd”, vertelt Pieter Kempe, bovenschools directeur en coördinator van het project in Zeeland. “Ons budget is daarmee vrijwel helemaal besteed. Dit jaar kunnen we er 38 extra afgestudeerden mee plaatsen in het basisonderwijs, en volgend jaar nog eens tien.” In Limburg kregen zo’n 34 extra afgestudeerden een baan.
In sommige regio’s vroegen scholen zoveel extra personeel aan dat het budget van 2,4 miljoen ontoereikend was, zegt Hendriks van de regio Midden Nederland. “Soms moest er zelfs geloot worden.”
In Midden Nederland is daar niet voor gekozen, het geld wordt op een andere manier verdeeld. “Als we alle aanvragen van scholen hadden gehonoreerd, konden we per afgestudeerde maar 11 duizend euro uitkeren”, rekent Hendriks de zaal met schoolbestuurders voor. Terwijl de salariskosten voor een fulltime beginner zo’n 35 duizend euro bedragen. “Dan is 11 duizend euro voor een klein bestuur te weinig om de kosten te dekken. En voor een groot, kapitaalkrachtig bestuur maakt zo’n bedrag niet veel verschil.”
In Midden Nederland is er dan ook voor gekozen om slechts één extra afgestudeerde per bestuur toe te kennen, terwijl sommige scholen er meerdere hadden aangevraagd. En per afgestudeerde is een bedrag van 28 duizend euro beschikbaar: genoeg om iemand een jaar lang voor 0,8 fte aan te stellen.
De tweede pijler van het project, het laten doorstromen van leraren van de basisschool naar het voortgezet onderwijs, komt nog niet erg op gang. “Het aantal aanmeldingen dat wij daarvoor gehad hebben, is op de vingers van twee handen te tellen”, zegt Rob de Haan, coördinator van de regio Haaglanden/Den Haag. Ook in Zeeland loopt het niet hard, weet coördinator Kempe. “Als mensen eenmaal op een school zitten, gaan ze niet zomaar weg.” Voor Limburg geldt hetzelfde verhaal, zegt coördinator Ummels. “De meeste scholen voor voortgezet onderwijs hadden voor de zomervakantie ook hun formatieplanning al rond. Deze doorstroommogelijkheid is later ontstaan.”

Achtervang
De werkzaamheden die de extra beginners op de scholen gaan verrichten, lopen sterk uiteen. Sommigen krijgen een eigen klas, anderen worden inzet als remedial teacher of als achtervang; om in te springen als een collega ziek wordt.
In Zeeland worden er door de komst van de extra beginners klassen opgesplitst, weet Kempe. “Een klas van 38 leerlingen valt prima te splitsen: 19 leerlingen is ideaal voor een beginner. De docent houdt er dan ook 19 over, en dat is mooi als er bijvoorbeeld veel rugzakleerlingen in de groep zitten. Maar soms worden de beginners ook op meerdere scholen ingezet, er is van alles mogelijk.”
Gert-Jan Mellink, adjunct algemeen directeur van het schoolbestuur PCBO Amersfoort, gebruikt de extra beginner om de groepen in één school te verkleinen. “We hebben een groeischool, en gedurende het jaar komen er steeds nieuwe leerlingen bij. Dus zouden we de steeds groter wordende klassen halverwege moeten opsplitsen. Als we de groepen nu vast kleiner maken, lopen ze gedurende het jaar gewoon vol. Dat voorkomt straks onrust.”
Mellink had overigens nogal hoog ingezet bij het project. Hij vroeg maar liefst zeven beginners aan. Uiteindelijk krijgt hij er - net als de rest - 0,8. “Geeft niets, is toch mooi. Ik had er ook echt niet op gerekend dat ik ze alle zeven bekostigd zou krijgen.”
Overigens mogen scholen met het geld ook beginners aannemen die niet in 2006 zijn afgestudeerd. Ze moeten dan wel na 1 juni 2004 hun diploma hebben gehaald en nog geen vaste baan hebben. Of beginners die een jaarcontract hadden en nu werkloos zouden worden. Harry Schrijer, directeur van de Stichting Speciaal onderwijs Amersfoort, gaat het geld bijvoorbeeld gebruiken om een leerkracht binnenboord te houden die per 1 augustus werkloos zou worden. Schrijer weet nog niet precies wat voor werk hij heeft voor die beginner. “Er worden altijd leerkrachten ziek, dus is het voor een grote school nooit gek om iemand in dienst te hebben voor de vervanging.”
Opvallend is wel dat de beginners vaak niet eens weten dat ze met speciaal geld zijn aangenomen. Want de scholen voegen de extra euro’s gewoon toe aan hun formatiebudget. Voor de accountantscontrole, die wordt gebruikt om te zien of het geld van de belastingbetaler goed wordt besteed, moeten de beginners die met het budget zijn aangenomen straks echter wel een verklaring ondertekenen. Dat gebeurt dit najaar, en dat zal voor veel betrokkenen voor het eerst zijn dat ze van de regeling horen.
De afgestudeerden die nu met het extra geld een jaarcontract krijgen, moeten na een jaar verplicht in dienst worden genomen – en dan voor rekening van de scholen zelf. De scholen hebben een ‘intentieverklaring’ ondertekend om te betrokkenen na een jaar een vaste baan aan te bieden. Dit hoeft alleen niet als de nieuwe docenten overduidelijk niet functioneren.
Ummels, coördinator van het Limburgse netwerk, vindt het een prima regeling. “Zo behoud je de beginners voor het onderwijs. Als ze huisman worden of het bedrijfsleven in gaan, ben je ze misschien voor altijd kwijt.” Hendriks uit Midden Nederland is het daar van harte mee eens. “Dit soort maatregelen is van groot belang. Als we nu niets doen, zeggen we straks tegen elkaar: Wat eeuwig zonde dat we in 2006 en 2007 zoveel beginnende leerkrachten hebben laten lopen.”