Adhd’ers zijn vaak heel bijzondere kinderen

Hoe kun je als leerkracht het best omgaan met leerlingen met adhd? Niet door te denken dat ze alleen lastig en druk zijn. Want deze kinderen zitten ook vol humor, durven veel, zijn gevat, slim, creatief en energiek. Kijk maar naar de cabaretiers Paul de Leeuw, Bert Visscher en Jochem Myjer. “Tijdens vissen ben ik heel rustig en geconcentreerd.” Met een juiste aanpak kunnen adhd’ers het ver schoppen.

“Als mijn zoons drie keer over de kop vliegen tijdens minibike racen, staan ze daarna gewoon weer op, kloppen zich af en gaan weer verder. Kinderen met adhd hebben een hoge pijngrens en durven erg veel. Ze houden van uitdagingen. Als ouder en leerkracht is het belangrijk om die kwaliteiten te stimuleren. Daarom is het van belang om lesstof aan te bieden die interessant is voor deze kinderen. Ze moeten uitgedaagd worden. Bij een grote lap tekst verslapt al snel hun aandacht, maar door er een ingesproken tekst bij te geven, los je al een hoop op”, vertelt Astrid van Kleeff, leerkracht, moeder van drie zoons met adhd en oprichter van Stichting O jee adhd.
Adhd betekent voor de dertienjarige Dylan de Greef, leerling van College de Heemlanden in Houten, concentratieproblemen, druk en soms wat sneller opgefokt zijn. “Ik merk dat wanneer ik drukker ben, ik me minder goed kan concentreren dan bijvoorbeeld mijn broer of mijn klasgenoten. Als ik iets hoor, dan reageer ik daar direct op.” De belangrijkste kenmerken van adhd, voluit attention deficit hyperactivity disorder, zijn impulsiviteit, tekort aan aandacht en hyperactiviteit. Niet ieder kind met adhd is hetzelfde. Bij de een komt bijvoorbeeld het druk zijn meer naar voren, bij de ander impulsiviteit.
Adhd’ers kunnen hun aandacht niet lang genoeg op één prikkel richten en kunnen moeilijk onbelangrijke prikkels van buitenaf negeren. Als ze iets horen of zien, moeten ze daar bijna wel op ingaan. Ze doen iets zonder er eerst goed over na te denken, missen een ‘rem’ en zijn daardoor snel opgewonden, gefrustreerd en chaotisch. Deze kinderen kunnen erg moeilijk hun aandacht erbij houden. Het is vergelijkbaar met een computer. Daarop worden allerlei documenten opgeslagen. Die documenten krijgen een naam, zodat ze terug te vinden zijn. Bij iemand met adhd gaat dat sorteren en het terugvinden van die informatie niet altijd goed.
Van Kleeff: “Het algemene beeld van adhd-kinderen is dat het heel drukke kinderen zijn. Ze zijn dat vaak ook, maar dat is niet hun grootste probleem. Het druk zijn is vooral vervelend voor de omgeving, niet voor de kinderen zelf. Waar ze wel last van hebben is hun concentratieprobleem. Maar dat zien we niet, want we denken dat ze niet aan hun schoolwerk zitten omdat ze zo druk doen. Terwijl het gebrek aan concentratie de oorzaak is, waardoor ze wat anders doen. Ze zijn snel afgeleid door alles wat er om hen heen gebeurt.”
Een van de belangrijkste dingen die een leerkracht moet weten, is dat een leerling met adhd uit onmacht zo druk is en niet uit onwil, weet Trix van Lieshout, orthopedagoog aan twee scholen voor leerwegondersteunend onderwijs, de Martijnschool en de Wim Sonneveldschool te Utrecht. “Ze verstoren niet expres de les. Het gedrag dat ze vertonen is op dat moment voor hen de beste keuze, ze weten even niet hoe ze zich beter kunnen gedragen. Als je als leerkracht dit onderscheid kunt maken, kun je anders naar deze leerlingen kijken en ze helpen in plaats van straffen.”

Complimentjes
Gelukkig, zegt Van Lieshout, is er steeds meer een trend te zien, zowel in het onderwijs als in de therapiewereld, waarbij niet alleen naar de problemen van kinderen wordt gekeken, maar juist ook naar hun competenties en talenten. “In de klas ben je al snel geneigd om te letten op wat er niet goed gaat, op wat je storend vindt. ‘Zit nou eens stil, zit niet aan die ander, zit niet te storen.’ Als leerkracht kun je beter de nadruk leggen op wat er wél goed gaat. Hoe vaker je de positieve dingen bekrachtigt, hoe groter de kans dat die eigenschappen zich vaker vertonen. Door almaar te zeggen wat er niet goed gaat, creëer je emotioneel gekwetste en beschadigde mensen, die daar weer op reageren met storend gedrag. Een positieve benadering is de sleutel tot het laten ontstaan van zelfvertrouwen. Geef zoveel mogelijk complimentjes bij goed gedrag.”
Dylan de Greef vindt het prettig als een leerkracht hem laat weten wanneer hij te druk is. “Dat heb ik op dat moment zelf in mijn enthousiasme niet altijd door. Als ik het uur daarna een compliment krijg omdat ik goed meegedaan heb in de les, vind ik dat fijn om te horen. Dan weet ik dat ik het goed doe en dat de leraar me niet te druk vindt. Vandaag was bijvoorbeeld iedereen in de klas zachtjes met elkaar aan het overleggen tijdens het werk. Toen ik een beurt kreeg om wat te zeggen, praatte ik veel te hard doordat ik erg enthousiast werd. Ik begreep de stof en wilde graag het goede antwoord geven.”
De basis om goed te kunnen leren is veiligheid, zelfvertrouwen en autonomie. “Dat weten we inmiddels allemaal binnen het onderwijs”, zegt Van Kleeff. “Door te zeggen dat ze lastig en vervelend zijn, kom je direct aan het zelfbeeld van het kind. Als leerkracht moet je consequent zijn, maar dan wel op een leuke manier. Je hoeft niet boos te worden, je kunt ook lachend zeggen: Nee, natuurlijk niet, je weet toch dat je dat niet mag. Adhd’ers voelen zich prettig bij duidelijke regels en structuur.”
Leerlingen met adhd moeten niet anders behandeld worden, weet Dylan. “We zijn ook normaal. Als we erg druk zijn kan de leerkracht zorgen dat we een rustig plekje hebben in de klas, waar we als het nodig is kunnen zitten. Met een paar leraren heb ik dat ook afgesproken. Andere leraren hebben van mijn drukkere gedrag geen last, zij gaan gewoon door met de les. Ze vinden het mijn eigen verantwoordelijkheid of ik wel of niet goed oplet. Dat is niet altijd leuk, maar wanneer ik zie dat mijn klasgenoten ook allemaal opletten en geen aandacht aan me besteden, dan luister ik vanzelf ook weer mee. Ik ben niet altijd druk. Als ik ergens heel geïnteresseerd in ben, kan ik heel geconcentreerd werken. Ik vind het bijvoorbeeld heel erg leuk om te vissen. Als ik dat tegen mensen vertel hoor ik vaak: Maar dan moet je heel erg stil zitten. Het is helemaal niet zo dat ik tijdens het vissen druk ben, want dan vang je ze niet. Tijdens vissen ben ik heel geconcentreerd en rustig.”

Gedrevenheid
Op school werkt Dylan bij de meeste vakken in groepjes. Tussendoor krijgt hij uitleg van de docent. Hij kan in de les werken aan zijn opdrachten en als hij vragen heeft, kan hij die voorleggen aan een klasgenoot of docent. Hij vindt dit schoolsysteem prettig, al had hij nog liever gehad dat zijn school meer met computers zou werken. “Vooral bij vakken als aardrijkskunde, geschiedenis en Nederlands. Daar moet je heel veel voor schrijven. Ik zou liever hebben dat het werkboek op de computer staat en dat ik daar de antwoorden bij mag tikken. Nu vind ik die vakken niet zo leuk. Als ik op de computer iets fout intik, kan ik het deleten. Als ik iets fout in mijn werkboek schrijf, moet ik het doorkrassen. Vervolgens heb ik het gevoel dat ik alles voor niets heb opgeschreven.” Ook Van Kleeff en Van Lieshout vinden de inzet van de computer in het onderwijs heel geschikt voor adhd’ers. De computer helpt de leerling namelijk om zijn aandacht erbij te houden, vertelt Van Lieshout.
Wanneer deze leerlingen ergens hevig geïnteresseerd in zijn, kunnen ze er volledig in opgaan. Ook dat is een kenmerk van adhd. Van Kleeff: “In het onderwijs moeten we leerlingen met adhd helpen de concentratie vast te houden. Als je als leerkracht heel veel wilt vertellen, kun je de stof beter over verschillende momenten verdelen. Ook een gymles kun je beter laten verlopen. Kinderen met adhd hebben vaak wat meer tijd nodig om aan een nieuwe situatie te wennen. Vooral bij gym kan dat voor problemen zorgen, omdat geen les hetzelfde is. Voordat de les begint, kun je de leerling vragen of hij zodra hij is omgekleed wil helpen met spullen klaarzetten. Zo geef je hem de kans om alvast aan de nieuwe situatie te wennen. Je mag best een beetje improviseren. Speel toneel! Je kunt tijdens de les bijvoorbeeld vragen of hij de bal wil pakken, omdat je dat vergeten bent. Je voorkomt zo dat hij de kleedkamer op zijn kop zet. De leerling helpt jou met de zaal gereed maken en hij zal tijdens de les wat minder onrustig zijn omdat hij weet wat hij kan verwachten.”
Orthopedagoog Van Lieshout: “Als je merkt dat de leerling hyper wordt, kun je hem vragen of hij bijvoorbeeld bij de conciërge wat krijtjes wil halen, dan heeft hij even een loopje en kan daarna weer rustig met de klas meedoen. Je kunt hem ook een time-out plekje geven. Maar maak hem wel duidelijk dat het geen strafplek is.” Dat kan een leerkracht voorkomen door van tevoren met de leerling afspraken te maken. De beste manier is om samen met de leerling een time-out te verzinnen. Dat kan om een plekje gaan ergens in de klas. Maar misschien wordt de leerling ook wel rustig van het drinken van een paar slokjes water. Als de adhd’er niet weet wat hem rust geeft, kan de leerkracht een idee voorleggen. Bijvoorbeeld door twee time-out plekjes in de klas aan te wijzen. “Laat de keus voor een van beide plekken over aan de leerling, zo blijft het een beetje zijn eigen keus en je kunt dan veel meer medewerking van het kind verwachten”, zegt Van Lieshout.
Voor een leerkracht is het niet altijd gemakkelijk om met een adhd-leerling om te gaan. Voor het kind is het belangrijk dat de leerkracht zich zoveel mogelijk concentreert op de positieve kanten. Van Lieshout: “Het zijn vaak heel bijzondere kinderen. Ze zijn creatief, initiatiefrijk, pittig en ze doen nooit saaie dingen.” Adhd’ers zitten ook vol humor. Leerkracht Van Kleeff: “Kinderen met adhd kunnen dingen die je zegt heel letterlijk nemen. Als je bijvoorbeeld zegt: Je kan de boom in, kun je ze een paar minuten daarna ook in een boom terugvinden. Ze weten wel dat je dat niet bedoelde, maar ze doen het wel. Dan zitten ze heel uitdagend naar je te lachen: Nou, je zei toch dat ik de boom in kon. Daar moet ik vreselijk om lachen. Ik vind dat je dat als een kwaliteit moet zien en niet als iets vervelends.”

{kader}
Leerniveau
Leerlingen met adhd hebben moeite om zich langdurig met één ding bezig te houden. Op de Cito-toets scoren zij in veel gevallen onder hun niveau. Die score is op veel basisscholen doorslaggevend bij het schooladvies. Hierdoor komen veel adhd’ers op een school terecht die niet aansluit op hun niveau. Ze gaan zich daardoor sneller vervelen, omdat de theoretische stof voor hen geen uitdaging is. Verveling kan weer resulteren in vervelend gedrag, geïrriteerde leerkrachten en gekwetste leerlingen. Leerlingen met adhd zijn net zo slim als kinderen zonder adhd, ze hebben alleen meer begeleiding en zorg nodig.

{kader}
Handige tips
• Schrijf goede of leuke voorvallen uit de klas op. Later kan er op voortborduurt worden, ook door ouders.
• Leerlingen belonen voor goed gedrag.
• Keur alleen gedrag af, geen personen. Geef correcties het liefst apart en complimenten luid en duidelijk. Voorkom dat de leerling gezichtsverlies lijdt.
• Leg andere leerlingen uit dat kinderen met adhd wat anders kunnen reageren op een situatie en dat ze dat doen uit onvermogen en niet omdat ze vervelend willen zijn.
• Leerling structuur bieden en duidelijke grenzen stellen.
• Extra begeleiding bij huiswerk, controleer bijvoorbeeld de agenda.
• Buddysysteem, een klasgenoot die de leerling er bijvoorbeeld aan herinnert dat hij zijn huiswerk noteert. De adhd’er kan zelf ook buddy zijn voor een andere klasgenoot die ergens moeite mee heeft waar de adhd’er goed in is.
• Werken op de computer. Deze geeft onmiddellijke feedback en helpt het kind zelfstandig te werken.

{kader}
Leerkrachten over adhd
Regulier onderwijs Speciaal onderwijs Totaal

De zorg rondom een
adhd-kind zie ik als 85% 94% 87%
een van mijn taken

Vergeleken met een
‘normale’ leerling kost 80% 78% 79%
een adhd-kind me
veel extra tijd

Een adhd-kind in de
klas is een grote 65% 65% 65%
stoorzender voor
andere kinderen

Als leerkracht wil ik
nascholing over adhd 71% 72% 71%
hebben

Bron: Adhd-kinderen op de basisschool, TNS Nipo, december 2004

{kader}
Meer informatie:
O jee, een kind met adhd! Maar het is te doen, met behoud van normen en fatsoen, door Astrid van Kleef. Uitgave ojeeadhd.nl, 2005, € 19,95 (inclusief verzendkosten) te bestellen via Stichting O jee adhd: www.ojeeadhd.nl
In dit boek staat centraal hoe leerkrachten met leerlingen in het algemeen en adhd-leerlingen in het bijzonder kunnen omgaan.
De volledige opbrengst van dit boek gaat naar de opbouw van de zorgboerderij van Astrid van Kleeff waar kinderen met adhd een weekend of vakantie kunnen doorbrengen. Van Kleeff geeft lezingen en cursussen op scholen. Dit doet zij onder andere aan de Hogeschool Rotterdam. Voor meer informatie en contact: www.ojeeadhd.nl

Praktische tips voor de opvoeding van kinderen met adhd. Richtlijnen voor ouders, leraren en begeleiders, door Trix van Lieshout. Dit boekje is te bestellen door overmaking van € 6,80 (inclusief verzendkosten) op gironummer: 3554628 ten name van de Wim Sonneveldschool te Utrecht onder vermelding van ‘boekje adhd’. Dit alles met opgaaf van naam en adres.
Dit boekje staat vol met tips voor ouders en leerkrachten. Meer informatie en contact met Trix van Lieshout kan via www.trixvanlieshout.nl

Adhd, probleem of uitdaging?, door Pieter Langedijk. Uitgeverij Ankh-Hermes, Deventer (ISBN 9020260162), € 4,95. Boekje over kinderen met adhd, waarin de mogelijke oorzaken van adhd worden besproken, alsmede de aanpak en behandeling. Meer informatie: www.pieterlangedijk.nl

www.balansdigitaal.nl Dit is de site van de Vereniging Balans, voor iedereen die te maken heeft met kinderen met leer- en gedragsstoornissen.

In november en december van 2004 heeft TNS Nipo, in opdracht van de stichting O jee adhd, een onderzoek onder leerkrachten van basisscholen uitgevoerd, om hun ervaringen met adhd-kinderen in kaart te brengen. Dit rapport is gratis te downloaden van www.tns-nipo.com