blad nr 10
14-5-2005
auteur T. van Haperen
Column

Examen is een loterij

Vorig jaar is een jongen gezakt voor het examen vmbo theoretische leerweg. Bij vier vakken kwam hij precies eentiende punt tekort. Toen hij dit bericht hoorde, was zijn reactie voorspelbaar: hij was genaaid! Inzage in het werk leerde dat hij inderdaad bij één vak het slachtoffer was van collegiale frustratie. Bij de andere nekten de negatieve bijstellingen van de centrale examencommissie Cevo hem. Toepassen van de standaardnorm – maximale score omrekenen naar negentig punten en er daar tien bijtellen - zou hem een diploma hebben opgeleverd. Voor een zestienjarige is een dergelijke afwijzing onbegrijpelijk. De hem volstrekt onbekende Cevo speelt voor god en steelt een jaar. Waarom moet dat zo?
Op de website staat te lezen: ‘De Cevo stelt jaarlijks na afloop van het examen de definitieve normering vast, zet diverse instrumenten in om de kwaliteit van de opgaven te garanderen en werkt met een hoge mate van zelfstandigheid onder de eindverantwoordelijkheid van de minister.’
Deze zin werkt als een rookmachine, de mist komt op, ik zie niet eens de bomen, laat staan het bos. Garanderen van kwalitatief goede opgaven betekent dat bijstellen van scores niet nodig is. Natuurlijk, het kan een keer misgaan. Examenmakers vergissen zich, schatten de mogelijkheden van leerlingen verkeerd in en zien valkuilen over het hoofd. Compensatie voor de onverwacht lage score is dan een optie. Maar punten naar beneden bijstellen is iets totaal anders en bovendien ongebruikelijk in onze schoolcultuur. Ik zie het al voor me. ‘Nou jongens, jullie lijken de leerstof te begrijpen, maar eigenlijk was het werk te makkelijk en daarom heb ik er een punt af gehaald.’ Reken maar dat dezelfde avond verontwaardigde ouders in de telefoon klimmen, daarna volgen gesprekken met de directie en uiteindelijk krijgen de leerlingen wat ze verdienen. Hoe anders werkt de Cevo. ‘Nederlands’ leverde het vorig jaar op de standaardscore een vol punt in… niemand zegt iets.
Het kan natuurlijk aan mij liggen. Misschien heb ik een beleidswijziging gemist en is het centraal schriftelijk examen sinds kort een concours. Een wedstrijd waarbij een vooraf vastgesteld aantal kandidaten voldoende scoort en de rest faalt, ongeacht de hoeveelheid goede antwoorden. In Frankrijk doen ze het soms zo, vanuit de gedachte: competitie zet aan tot prestatie. Leuk idee, maar dan nog, leerlingen weten dit niet, elk gevoel van urgentie ontbreekt. Ter voorbereiding op hun centraal schriftelijk werken ze in loondienst of houden vakantie. De groep die nu op een zolderkamer zwetend boven leerboeken hangt, echt, die is erg klein. En dan nog iets. Vindt dat concours op alle schooltypen plaats? Vorig jaar werd de theoretische leerweg afgeknepen. Gaat dat op de basisberoepsgerichte leerweg net zo? Is het niet verstandig om dergelijke spelletjes vooral tot het vwo te beperken? Heeft de eindverantwoordelijke minister hier een mening over? Of heerst de statistische spielerei van de Cevo?
De jongen zal het inmiddels een rotzorg zijn. Hij is gevlucht naar het volwassenenonderwijs. Voor hem is de situatie glashelder… het centraal schriftelijk examen is een loterij… en school een gepasseerd station.