blad nr 5
5-3-2005
auteur . Overige
Column

Max Havelaar

Op de achterkant staat: ‘Uit de manier waarop hij over kinderen schrijft kun je afleiden dat Beekmans een goede leraar is en niet eens zo heel erg uit de verte wel wat van Thijssen weg heeft. Niet alleen schrijft Beekmans goed, hij houdt ook van zijn leerlingen.’ Mijn idee, en mooi gezegd ook, vandaar dat ik dit citaat van Aukje Holtrop uit Vrij Nederland overneem. We hebben het over de bundel ‘Eén hand kan niet klapt’ van Kees Beekmans, leraar Nederlands op het vmbo.
Dezelfde Kees Beekmans reageert in zijn Volkskrantcolumn van 9 februari op Michael Zeemans pleidooi voor een literaire canon. Zeeman illustreert de mogelijkheid van zo’n canon met een verwijzing naar Italiaanse leerlingen die in de scuola media (middenschool) allemaal de moeilijke roman van Manzoni lezen en naar obers in Rome die uit Dantes Inferno citeren. Dat wil er bij Beekmans niet in. Hij verzucht: Wat moet een Marokkaanse vakkenvuller met Max Havelaar? Niets, is zijn conclusie, want leerlingen ‘die onder het niveau van de mavo zitten – en dat geldt voor vijftig procent van alle leerlingen in Nederland - houden niet van lezen. Ze kunnen het niet goed, ze ondergaan het als een vernedering. Voor hen, anders dan bij Zeeman, werkt lezen statusverlagend.’
Treffender kan het beschamende failliet van het Nederlandse schoolsysteem niet worden weergegeven. Het systeem is ernstig ziek en de ziekte wordt als volstrekt normaal aanvaard. Het is een waarheid geworden dat vijftig procent van de leerlingen niet meer wil, nauwelijks meer kan lezen. In die zin heeft Beekmans gewoon gelijk. Maar het erge is dat iedereen zich er, om verschillende redenen, bij neerlegt. De mensen in en rondom het vmbo omdat zij met deze gemaakte werkelijkheid dagelijks te maken hebben. Zie Beekmans, en ga er maar aanstaan! De mensen in en rondom havo en vwo, ‘omdat het gelukkig hun probleem niet is’. De overheid, omdat zij in haar onmetelijke wijsheid tot decentralisatie heeft besloten. En zo discussiëren we deftig verder over de canon zonder die in verbinding te brengen met de situatie in het vmbo. Of met de kwaliteit van de basisschool, die leerlingen al veel te vroeg verdeelt in ‘die kan het’ en ‘die kan het niet’ en zo een leesblokkade aanbrengt bij die vijftig procent van de leerlingen. Om over de kwaliteit van de pabo maar te zwijgen.
Als er één boek is dat betekenis zou kunnen hebben voor leerlingen in het vmbo, dan is het wel de Max Havelaar. De taal is ouderwets, maar het verhaal is ijzersterk en nog steeds heel actueel als het gaat om hypocrisie over rangen en standen. Welk boek geeft beter inzicht in de Nederlandse mentaliteit? In dat verfoeilijke wegkijken van zelf-veroorzaakte problemen die dan vervolgens weer als ‘natuurlijke’ gegevenheden worden opgevat? Er is nu een film van en een toneelstuk. Die kunnen helpen bij het toegankelijk maken van de Havelaar.