Een leraar uitschelden voor klootzak is ook agressief gedrag’

Hoe maak je van een agressieve leerling een ‘held zonder geweld’? Klinisch psycholoog Ruud Hornsveld heeft daarvoor een speciale aanpak ontwikkeld die hij stap voor stap beschrijft in zijn boek Held zonder geweld. Ook scholen kunnen er baat bij hebben.

Klinisch psycholoog Ruud Hornsveld startte zijn werkzaamheden in 1997 in de forensisch psychiatrische instelling de Kijvelanden in Rhoon. Hij merkte daar dat er voor agressieve patiënten geen specifieke behandeling bestond. Met subsidie van het ministerie van Justitie heeft Hornsveld voor deze groep een behandeling ontwikkeld, die naar zijn mening ook geschikt is voor agressieve jongeren in het voortgezet onderwijs.
Polikliniek het Dok in Rotterdam, onderdeel van de Kijvelanden, behandelde aanvankelijk alleen volwassenen, maar de doelgroep is nu uitgebreid tot jongeren, al vanaf hun twaalfde jaar. De meeste deelnemers volgen de behandeling op last van de rechter. Maar er komen ook geschorste leerlingen van roc’s, die pas op de opleiding terug mogen komen als ze Held zonder geweld hebben gevolgd.
Hornsveld: “Gewelddadige jongeren werden in het verleden vaak veroordeeld tot een training sociale vaardigheden, er was nu eenmaal niets anders. Dat is echter niet in alle gevallen de juiste keuze.” De meeste jongeren die naar de behandeling komen, zijn tussen de veertien en twintig jaar oud. “Jeugdzorg heeft de weg naar het Dok gevonden en dat kunnen we goed merken.”

Compliment
De behandeling bestaat uit drie onderdelen. Het onder controle krijgen van de woede, het aanleren van sociale vaardigheden en besef bijbrengen van gangbare normen en waarden. Bij het onderdeel ‘sociale vaardigheden’ komt vooral het leveren van kritiek aan de orde. “De deelnemers moeten leren dat ze ook iets aardigs kunnen zeggen tegen een ander.” Agressievelingen, zo heeft hij ervaren, hebben over het algemeen veel moeite zich tegen anderen positief te gedragen, ze moeten leren dat het ook mogelijk is een ander een compliment te geven.
“Waar wij mee bezig zijn is opvoeden”, vat Hornsveld samen. “Deze jongelui hebben weinig benul hoe het hoort in het intermenselijk verkeer. Ze laten zich veel te gemakkelijk gaan.” Aan het eind van de behandeling krijgen de deelnemers een certificaat. “Het stelt niets voor. Maar ze zitten wel te glunderen: eindelijk hebben ze iets afgemaakt.”
Er worden resultaten geboekt met Held zonder geweld, het agressieve gedrag neemt af. Maar dat geldt niet voor de grote groep die afhaakt. Dat geldt voor de helft van de deelnemers aan de behandeling, ondanks de dreiging dat ze dat dan achter slot en grendel kunnen komen. Hornsveld: “Het heeft helaas meestal geen consequenties bij justitie als de behandeling niet wordt afgemaakt. En de afhakers zijn nu net degenen die de behandeling het hardst nodig hebben.”
Held zonder geweld is ontwikkeld voor jongens, maar het Dok werkt nu ook met meidengroepen. “De meisjes hebben meer problemen dan de jongens”, legt de psycholoog uit. “Ze zijn labieler en bijna allemaal haken ze voortijdig af.” Vrijwel alle meisjes zijn seksueel misbruikt.

Drempels
Hornsveld is in gesprek met twee roc’s in Rotterdam om Held zonder geweld in de school te gaan geven. “We willen dichter bij het vuur zitten. Maar er zijn veel drempels. Het heeft wellicht met een territoriumprobleem te maken. En docenten zijn bang dat ze er weer extra werk bij krijgen.”
De medewerkers van het Dok zijn beschikbaar voor consultatie aan zorgteams van scholen. Ook kunnen ze op afroep naar school komen voor ernstig gestoorde jongeren. En hun plan is om agressieve leerlingen op de school zelf te behandelen. Hornsveld: “Een behandeling werkt dan minder stigmatiserend. In het vierde lesuur bijvoorbeeld worden ze dan met leerlingen uit andere groepen ingeroosterd om de behandeling te volgen.” Hij meent dat de aanpak van agressieve leerlingen in de school zelfs een statusverhogende uitwerking kan hebben. “De indruk zal ontstaan dat het een goede school is die over allerlei voorzieningen voor probleemleerlingen de beschikking heeft.”
Held zonder geweld is bedoeld voor leerlingen die regels negeren, spijbelen vanwege problemen met docenten, docenten bedreigen of vechten met medeleerlingen. “Onder agressie valt alle gedrag dat schadelijk is voor de ander”, legt Hornsveld uit. “Een leraar uitschelden voor klootzak is ook agressief gedrag.”

Kleine resultaten
De diensten die Hornsveld de scholen aanbiedt zijn gratis. Toch zijn scholen huiverig. Hij ziet wel in dat je eerst moet investeren om op termijn resultaat te boeken. “In de begintijd betekent het een grotere belasting voor docenten. Zij zullen moeten selecteren welke jongeren voor de behandeling in aanmerking komen. En zij moeten in de klas ondersteunen wat die leerlingen van de bijeenkomsten opsteken. Maar door de verschillende vormen van samenwerking zal het uiteindelijk neerkomen op een verlichting voor de school.”
De medewerkers van het Dok komen naar school om de behandeling te geven, maar het is niet ondenkbaar dat na enige tijd docenten dat zelf gaan doen. “Er zijn docenten die het groepswerk in hun vingers hebben. Maar het moeten wel mensen zijn die tevreden zijn met het behalen van kleine resultaten.” Behandeling zou onder supervisie van een psycholoog kunnen plaatsvinden.
Ondanks de inspanningen van de scholen is er nog veel te verbeteren aan het schoolklimaat, meent Hornsveld. “Met een schoolveiligheidsplan en een coördinator ben je er niet. Iedereen in de school moet weten wat hoort en wat niet. Er is een lange weg te gaan, maar ik geloof er wel in dat het uiteindelijk te verwezenlijken is.”

Stap voor stap

Een kortdurende, intensieve behandeling voor agressieve jongens en mannen, dat is Held zonder geweld. De behandeling omvat vijftien bijeenkomsten van anderhalf uur en drie terugkombijeenkomsten. De bedoeling is dat agressieve leerlingen meer inzicht krijgen in hun gedrag bij het ontstaan van agressie. Daarnaast worden hun normen en waarden en de gevolgen daarvan voor de rechten van anderen, ter discussie gesteld. Alternatieven voor gewelddadig gedrag komen aan bod en worden uitgebreid geoefend. De deelnemers krijgen ook huiswerkopdrachten. Agressieve leerlingen zou de behandeling moeten worden opgelegd als voorwaarde om door te kunnen gaan met de opleiding, schrijft Ruud Hornsveld in Held zonder geweld. Held zonder geweld is gebaseerd op de Agression Replacement behandeling van de Amerikaan Goldstein. Goldstein’s aanpak wordt al langer op scholen toegepast in de Verenigde Staten, ook in het basisonderwijs.
In het boek worden stapsgewijs alle bijeenkomsten beschreven met oefeningen erbij (uitgeverij Boom, ISBN 90 8506 038 9).

Meer informatie over agressiebehandeling in de school bij ruud.hornsveld@kijvelanden.nl