Eerste eindexamen tweede fase makkelijker dan verwacht

De eerste eindexamens van de tweede fase waren niet erg moeilijk, zo viel te beluisteren op regionale bijeenkomsten waar docenten de examenopgaven bespraken. Een enkeling vond het examen zelfs verdacht makkelijk. ³Want stel je voor dat bij het eerste eindexamen van de tweede fase de helft van alle leerlingen zou zakkenŠ Dat kun je als minister natuurlijk niet hebben.²

Goed te doen, niet meer opwinding dan normaal, tot nu toe geen klachten. Dat is de globale reactie van scholen op het eerste echte eindexamen van de tweede fase. De hele havo deed dit jaar het nieuwe examen (de voorlopers begonnen vorig jaar al) en volgend jaar volgt het hele vwo.
Bij ons is het examen uiterst soepel verlopen², zegt havo/vwo-coördinator Ruud Nelissen van het openbaar Zeister lyceum. ³We hebben niet te klagen. Ik heb ook niet de indruk dat de leerlingen erg klagen.² De school heeft vorig jaar ook al examen-nieuwe-stijl gedaan. Toen kwam de klacht dat één examen er heel anders uitzag dan van tevoren was gemeld. ³Van zowel de leerlingen als de docent. Maar dat heb ik nu niet meer gehoord.²
Ook volgens Rinus Knapen, plaatsvervangend rector van scholengemeenschap Augustinianum in Eindhoven, was het een rustig examen. ³Ik heb niet de indruk dat er meer opwinding was dan normaal. Er zijn altijd fluctuaties in de niveaus van de examens, het ene jaar zijn ze zwaarder dan het andere. Maar ik heb het idee dat de examenmakers dit jaar ietsje aan de voorzichtige kant zijn gebleven.²
Leerling Cisly Hofman, die vwo-examen heeft gedaan op het Zeister openbaar lyceum, vond het vooral veel leeswerk. ³En het wiskunde-examen was echt heel moeilijk², zegt ze. ³Dat kwam door de vraagstelling.² Bij geschiedenis moesten heel veel bronnen worden gebruikt, dat viel haar tegen. ³Dat was pittig en ik had heel veel tijd nodig om te lezen. Ook bij Engels.² Cisly, die er een paar weken geleden nog van overtuigd was dat ze wel zou slagen, denkt nu dat ze nèt geslaagd is of een herkansing heeft. ³Ik heb wiskunde niet goed gemaakt en ik weet niet of ik wel voldoende compensatie heb. Het komt toch omdat ik behoorlijk zenuwachtig was tijdens het examen.² Ze hoopt dat ze het jaar niet over hoeft te doen. ³Ik heb het idee dat ik wel voldoende kennis heb. En ik heb zo¹n zin om te gaan studeren.²
Havist René van der Weide van het Zeister openbaar lyceum vond het examen te moeilijk. ³Er zaten veel meer open vragen in dan we hadden geoefend.² Daarnaast vindt hij dat je bij geschiedenis en biologie veel uit bronnen moest halen. ³Ook als je het niet had geleerd, had je het kunnen weten.² Hij wil niet weten hoe hij het er vanaf heeft gebracht en heeft dan ook niet op internet naar de uitslagen gekeken. ³Ik wacht het telefoontje wel af.²

Wiskunde
Niet super moeilijk, zelfs iets makkelijker dan gedacht², luidt het oordeel van Rotterdamse docenten wiskunde over de havo-eindexamens wiskunde B1 en B1,2.
In de nieuwe tweede fase is wiskunde voor het havo opgesplitst in een aantal deelvakken. Wiskunde A1 is de basisvariant die iedere leerling moet volgen. Erg ingewikkeld is dit vak niet, al hebben sommige leerlingen er toch een hele kluif aan. ³In een doos met 25 eieren zijn er drie gebroken. Hoeveel procent is dat², geeft Marcus Westra, leraar aan het Krimpenerwaardcollege in Krimpen aan den IJssel, als voorbeeld van een opgave. ³Zo¹n vraag is voor A1-leerlingen een vrijwel onmaakbare opgave.²
Wiskunde A1 voor het havo zit overigens niet in het eindexamenprogramma, dit onderdeel mag de school zelf per schoolexamen afronden. Westra heeft het zijn leerlingen daarbij niet al te moeilijk gemaakt. ³Als ik iemand die gehandicapt is met getallen een 4 geef, hoeft er nog maar één ding mis te gaan en hij haalt zijn examen niet. Het laagste cijfer van mijn schoolexamen wiskunde A1 voor havo was een zesje.²
Behalve wiskunde A1 is er ook het keuzevak wiskunde A1,2, dat veel weg heeft van het traditionele vak wiskunde van vóór de tweede fase. Daarbovenop is er dan nog wiskunde B1, dat leerlingen met onder andere statistiek voorbereidt op een opleiding in het economische hbo, en wiskunde B1,2 dat de leerling voorbereidt op onder andere de hts.
De havo-examens wiskunde B1 en B1,2 waren goed te doen. Uit een enquête tijdens de nabesprekingen in Rotterdam bleek dat geen enkele docent het niveau te hoog vond, een enkeling vond het zelfs te laag. ³Ik dacht echt dat het moeilijker zou zijn², aldus Westra. ³Maar ja, de examenmakers waren erbij gebaat dat het examen goed te maken zou zijn. Want stel je voor dat bij het eerste eindexamen van de tweede fase de helft van alle leerlingen zou zakken, dat kun je als minister óók niet hebben.²
Docent Ruud Houweling van de gereformeerde scholengemeenschap Randstad is bang dat het niveau van de leerlingen aan het zakken is omdat hij door de tweede fase de helft van zijn contacttijd is kwijtgeraakt. ³En wiskunde is bij uitstek een vak dat in contacttijd onder de pet van de leerlingen gepraat moet worden. Je kunt leerlingen dat niet zelf laten uitzoeken, je moet zien hoe die koppies reageren als je het uitlegt. Daar is nu minder tijd voor en ik ben heel benieuwd hoe deze leerlingen het later doen op de hts.²
Ook locatiebeheerder Piet van Breukelen van het Anna van Rijncollege in Nieuwegein maakt zich zorgen over het afnemen van de contacttijd. ³Zaken als wiskunde en natuurkunde moet je de leerlingen toch uitleggen. Stel je voor dat ze net als Galilei zelf moeten ontdekken dat dingen met een verschillend gewicht toch met een gelijke snelheid van een toren vallen.²

Management en organisatie
Management en organisatie (m&o) is een gloednieuw vak. Nou ja, gloednieuwŠ Volgens een economieleraar is het vergelijkbaar met economie II-oude-stijl, maar dan totaal uitgekleed. Dat het veel makkelijker is bleek ook wel tijdens het centraal examen havo m&o op woensdag 30 mei. Bij het Laks kwamen er weinig klachten binnen en de klachten die er kwamen, gingen niet zozeer over de inhoud. De leerlingen klaagden vooral dat ze geen grafische rekenmachine mochten gebruiken, maar de berekeningen met een normale rekenmachine moesten oplossen.
Het was een laf examen², oordeelden de leraren tijdens de regionale bespreking van het m&o-examen in Zwolle. ³Een politiek spelletje. Om klachten te voorkomen, hebben ze het examen zo makkelijk gemaakt dat elke leerling er wel een goed cijfer voor moet krijgen.² Bij een te moeilijk examen zou de kritiek namelijk niet van de lucht zijn, omdat dit vak in vier-havo behoorlijk wat aanloopproblemen kende. De studieboeken waren bijvoorbeeld niet op tijd klaar.
De kritiek van de leraren op het examen spitst zich toe op opgave 2, vraag 12. Aan de hand van een invultabel moet de leerling berekenen of een fietsenzaak het rentabiliteitsdoel van 2001 zal bereiken. Met deze vraag zijn maar liefst tien punten te winnen. ³Dat is vijftien procent van het hele examen voor een opgave die zelfs de grootste oelewapper nog goed doet. Het is een simpele invuloefening, kleuterwerk, waar naar mijn idee zeker niet meer dan vijf punten voor moeten worden gegeven², aldus een leraar.
Een andere leraar is verbaasd dat bij het examen zelfs de formules erbij werden gegeven. ³Hoe makkelijk wil je het maken? Krijgen we volgend jaar ook alvast de antwoorden?² Toch was het voor de leerling niet altijd een voordeel dat de formules erbij stonden. ³Leerlingen hebben bepaalde formules uit hun hoofd geleerd en nu staat het anders op papier. Daar raken ze van in de war. Leerlingen die het altijd goed doen, maakten nu de domste fouten.² Dat was bijvoorbeeld het geval bij de berekening van de break-even-omzet (opgave 3, vraag 14), waarbij in de formule de inkoopprijs achterwege wordt gelaten en er alleen sprake is van variabele kosten. Veel leerlingen hebben daarom de inkoopprijs niet meer meegenomen. De formules moeten volgens de docenten of worden afgeschaft of van tevoren bekend zijn. ³Nu weet je niet waar je aan toe bent als leerling.²
Hoewel nog niet iedere docent het examen helemaal had nagekeken, werd wel duidelijk dat het over het algemeen heel goed gemaakt was. ³In mijn klas ligt het slechtste cijfer nu rond de 7 en het beste rond de 8. Dat is niet normaal, de cijfers liggen veel te dicht bij elkaar en discrimineren dus niet. Mensen die altijd heel hard hebben gewerkt, worden daar niet naar beloond², merkte een docent op. ³Bovendien², vult een ander aan, ³krijgen we met dit examen verwijten van leerlingen: waarom zijn de toetsen moeilijker dan het examen zelf? Dat is toch ook raar.²

Geschiedenis
Het examen is niet erg tweede-fase-achtig, er zou meer aandacht voor vaardigheden moeten zijn, constateerden leraren geschiedenis in Leiden tijdens de regionale bespreking van het geschiedenisexamen havo. Is het examen wel zo anders in de nieuwe stijl, vroegen ze zich af. Het taalgebruik is soms heel moeilijk voor havo-leerlingen. Verder zijn de illustraties, die de leerlingen moeten gebruiken, soms heel slecht. Twee van de 23 vragen worden als rampvraag betiteld. Bij een vraag over het cultuurstelsel worden veel leerlingen op het verkeerde been gezet en die hebben alle kandidaten dan ook fout, menen de docenten. De formulering van de vraag is abominabel. De vraag erna, die over hetzelfde onderwerp gaat, kunnen veel leerlingen feilloos beantwoorden. ³Daaruit kun je opmaken dat ze het cultuurstelsel wel begrijpen.² Bij een andere rampvraag staat een verkeerde foto. Het idee leeft zelfs dat de vragenmakers eerst een foto pakken en daar een vraag bij Œbakken¹. ³Ze kunnen beter geen foto gebruiken, het werkt alleen maar verwarrend.² Bij slechts één vraag wordt geconstateerd dat het een aardige poging is om de tweedefasevaardigheden in het examen te toetsen.
Bij het scholierencomité Laks stroomden de klachten binnen over het geschiedenisexamen. De havo-leerlingen klaagden over de moeilijke vraagstelling en de onduidelijkheid van sommige bronnen. De meeste scholieren van het vwo klaagden over opdracht 11. Hier moesten ze een opstel schrijven aan de hand van een aantal afbeeldingen. Vooral een afbeelding over het Verdrag van Rome vonden de leerlingen erg lastig. De leerkrachten geschiedenis vielen ook erg over vraag 11 van het vwo-examen: ³Het staat niet in de leerstofomschrijving, de leerlingen bakken er niets van. Voordat ze de vraag gelezen hebben, zijn ze zeker een kwartier verder en ze hebben maar een half uur voor deze vraag. Er zitten in totaal zestien vragen in deze vraag.²
De geschiedenisleraren vinden het een groot probleem dat het aantal uren voor geschiedenis in de tweede fase sterk is gereduceerd maar dat de zwaarte van het eindexamen hetzelfde is gebleven. Gijs de Ridder, examensecretaris van het Minkemacollege in Woerden, ziet ook duidelijk het verschil tussen de resultaten van een groep havisten-oude-stijl (met vier uur contacttijd per week) en een groep havisten die de tweede fase volgde (met twee uur contacttijd). ³De eerste groep scoorde duidelijk hoger. Daaruit blijkt dat de leerlingen in ieder geval zelfstandig minder goed leren dan in de klas. Wat leerlingen zelf doen is vaak veel te oppervlakkig: een boek is geen Libelle, waarbij je gewoon kunt overslaan wat je niet snapt.²

Kunstbeschouwing
Nelissen, docent beeldende vorming, is bij de regionale kunstbeschouwingbespreking in Utrecht geweest. ³Kunstbeschouwing, als onderdeel van handenarbeid, hoort een examen te zijn met vragen die vanuit het beeld gaan, maar bij het vwo ging het voornamelijk om kennis.² Een aantal leerkrachten heeft dan ook ter plekke op hoge poten een brief geschreven aan examencommissie Cevo, het Cito en de staatssecretaris, waarin staat dat het examen dit jaar 65 procent weetvragen bevat. ³In de omschrijving staat heel duidelijk dat het kunstbeschouwend zou moeten zijn², zegt Nelissen. ³Bij het havo-examen was dat ook zo.² Zijn vwo-leerlingen vonden het examen lastig. ³Maar voor zover ik het nu kan beoordelen, hebben ze wel allemaal een voldoende.²

Filosofie
³Het had veel spannender gekund², constateerden filosofiedocenten uit het hele land tijdens een centrale bijeenkomst over het vwo-examen in Utrecht op 5 juni. ³Er zaten te veel kennisvragen in.² Ze waren het erover eens dat het examen redelijk te doen was. Maar de vragen waren ³wat truttig, wat schools en er kwam weinig inzicht aan te pas². Drie van de twaalf vragen vonden ze behoorlijk lastig. Opgemerkt wordt dat er vragen bij zitten waarmee iets mis is tussen het vraag- en antwoordmodel en dat een vraag niet is terug te vinden in de eindtermen. ³Deze vraag had niet mogen worden gesteld.²
Over het havo-examen waren de docenten van de Vereniging filosofieleraren in het voortgezet onderwijs beter te spreken. ³Het is een redelijk geslaagd examen. Een goede mix van verschillende examenonderdelen. En de vragen waren toepassingsgericht.² Toch worden er ook kritische kanttekeningen geplaatst. ³De vraagstelling had duidelijker moeten zijn. Bij havo-leerlingen moet je meer in stappen werken.² En illustraties ontbraken bij de opgaven. ³Iets visueels vinden de leerlingen leuk. Soms kon ook het verband tussen de inleidende tekst en de vraag beter.²

Klachten
Bij het scholierencomité Laks is een recordaantal klachten over de examens binnengekomen: 42.000. Vorig jaar waren het er 24.000. Heel veel klachten waren terug te leiden op een slechte voorbereiding van de nieuwe examens en vooral op het ontbreken van oefenbundels. Want hoewel lang van tevoren duidelijk was hoe de nieuwe examens er uit zouden gaan zien, zijn er niet genoeg oefenexamens gemaakt.
De meeste klachten gingen over het havo-examen geschiedenis. Ook bij het vwo waren veel problemen met dit vak. Over het havo-examen aardrijkskunde kwamen veel klachten binnen: veelvuldig gebruik van de atlas was nodig om het examen goed te kunnen maken. Dit kostte veel tijd. Bij het examen (net als bij vwo-aardrijkskunde) werd verder bijna geen beroep gedaan op kennis.