blad nr 13
26-6-2004
auteur . Overige
Column

De erfenis

U weet meer dan ik nu. In de Privé zag u wellicht een intiem dineetje van twee dames in vloekende mantelpakjes; in Psychologie een stuk over malafide coaches die ‘sterke’ vrouwen aan de rand van de zelfdestructie brengen. En ergens hebben de klokkenluiders van OC&W verder uit de school geklapt. Is ook de positie van Maria onhoudbaar gebleken? Hebben Van Aartsen en Zalm elkaar al de tent uitgevochten bij het zoeken naar een nieuwe staatssecretaris van Onderwijs? Spannende tijden!
Geen wonder trouwens dat de boel klapt. Want wat kan een departement dat zichzelf in een ondoordachte decentralisatie volstrekt uitgerangeerd heeft, nog voor het onderwijsveld betekenen? Niets. En dan kun je je als organisatie alleen instandhouden door elkaar wederzijds af te troeven. De inzet is altijd geld, zegt bestuurskundige Walter Kickert. En dat is weer nodig om die dure externe consultants te betalen.
Enfin, laten we aannemen dat Maria nog even mag blijven – wel hypocriet van Balkje: met haar burgerplichten nam Maria het niet zo nauw – en dat er inmiddels een staatssecretaris is benoemd. Die heeft dan, behalve een bestuurlijke puinhoop, ook nog een ‘inhoudelijke’ erfenis. De erfenis van Nijs: selectie aan de poort van het hoger onderwijs. Een fait accompli, want met hulp van nota bene de Partij van de Arbeid is dit plan door de Tweede Kamer gesleept. Selectie aan de poort schijnt opeens heel erg nodig te zijn. Onze nationale trots, het vwo-diploma, voldoet kennelijk niet meer.
Nergens lees ik hoe dat komt. Het is gewoon zo omdat de media er zo over schrijven. Er wordt negatief geschreven over het studiehuis en over leerlingen en studenten die bijbaantjes hebben en niet goed meer kunnen (of willen) lezen. Makkelijk gezegd. Maar als het al een beetje waar is, hoe is het dan zo ver gekomen? Op welke analyse is de erfenis van Nijs eigenlijk gebaseerd? Op gemopper van hoogleraren? Piet Borst (NRC Handelsblad, 29 mei) nuanceert dat flink. Hoogleraren zouden zelf een beetje lui zijn en hun energie steken in het instandhouden van het onderscheid tussen universiteit en hbo. En dan komt een selectiedrempel opwerpen goed uit. Andere analyses zijn: de niveauverlaging van vwo als gevolg van gelijktijdige bezuinigingen, eenvormige leerboeken en studielastvermindering.
Deze punten geven aan dat er iets aan de hand is in het vwo. Maar dat ze onherroepelijk tot selectie aan de poort leiden…, nou nee. Eerder zal die oplossing het probleem erger maken. Bovendien wordt een belangrijke oorzaak van nivellering over het hoofd gezien. Die is nogal paradoxaal. Namelijk dat het juist de vroege selectie in ons stelsel is die luiheid in de hand werkt. Dat gaat zo: wie op zijn twaalfde geselecteerd is voor een van de hoogste schooltypen, krijgt weliswaar een onderwijsaanbod dat ‘beter bij zijn aanleg past’, maar komt daarmee in een omgeving die denkt dat hij het toch wel kan. Inspannen? Een zesje is goed genoeg. Dat is een houding van veel havo- en vwo-leerlingen, vooral als ze hoogopgeleide ouders hebben. Ze krijgen het krediet van hun ‘aanleg’ en doen niet meer dan de korenmaat van hun eigen schooltype. Zo wordt een bovenlaag gefabriceerd die van ontspannen houdt. Pak het probleem aan bij de kop en niet bij de staart, nieuwe staatssecretaris.