- blad nr 8
- 17-4-2004
- auteur R. Voorwinden
- Redactioneel
Roc's moeten miljoenen terugbetalen
Eindelijk is er duidelijkheid: universiteiten, hogescholen en roc's moeten ten minste 58 miljoen euro aan ten onrechte ontvangen overheidsgeld terugstorten. Dat concludeerde de commissie-Schutte vorige week na een langdurig en diepgravend onderzoek.
De commissie werd bijna een jaar geleden ingesteld, toen bleek dat enkele hogescholen duizenden Belgische spookstudenten administratief rondpompten om er geld voor op te strijken. Dat riep bij velen, waaronder de Tweede Kamer, de grote vraag op of deze praktijken slechts het topje van de ijsberg vormden. Het onderzoek van Schutte onder hogescholen, universiteiten en roc's heeft aangetoond dat dit niet het geval is. ‘Onderwijsland is geen fraudeland’, schrijft Schutte.
De hoofdmoot van het gesjoemel vond in het hbo plaats. Dat wordt aangeslagen voor 44 van de 58 miljoen euro die ten onrechte zouden zijn ontvangen, de universiteiten zouden drie miljoen euro moeten terugbetalen, roc's en vakopleidingen elf miljoen.
Daarmee kunnen de roc's opgelucht ademhalen, want de vragen van Schutte en van het eerdere 'zelfreinigende onderzoek', dat instellingen moesten uitvoeren, deden het ergste vrezen. Uit die vragenlijsten kwam naar voren dat het ministerie bij diverse gegroeide praktijken verdenkingen koesterde. Schutte stelt nu vast dat enkele constructies rond het inschrijven van leerlingen formeel inderdaad in strijd met de wet zijn. Zoals bij de risicoleerlingen. Zij kregen een op maat gesneden traject waarbij werd geprobeerd hen een mbo-diploma te laten halen. De leerlingen werden formeel bij één bepaalde opleiding ingeschreven - zo’n inschrijving is nu eenmaal wettelijk verplicht - maar in het maattraject volgden de leerlingen vaak een heel ander opleidingspad. Dat mag niet, maar gebeurde dus wel en nog op grote schaal ook: volgens Schutte gaat het om ‘duizenden leerlingen over meerdere jaren’.
Schutte heeft daar echter alle begrip voor. Want het ministerie heeft dit ‘Pasvorm-traject’ toegejuicht, de voormalige bewindslieden op Onderwijs, Hermans en Adelmund, noemden het de 'school van de toekomst' en het traject werd beloond met de Nationale onderwijsprijs. ‘Dan is het niet redelijk om de bekostiging terug te verlangen’, zo oordeelt Schutte.
Kompasje
Andere constructies waren volgens Schutte echter zeker niet in de haak. Veel onregelmatigheden waren ‘incidentele feiten door administratieve onzorgvuldigheden’, maar een tiental instellingen - vooral in het hbo - lijkt ‘min of meer bewust de wettelijke mogelijkheden te hebben overschreden’.
Veel roc’s en vakopleidingen moeten kleine bedragen terugbetalen: tienduizend euro hier, een paar honderdduizend euro daar. Bij het Novacollege in Haarlem was vervolgonderzoek nodig (de teller staat er op 360.000 euro). Twee roc’s steken met kop en schouder boven de rest uit, beide hebben toevallig ook nog fusieplannen: roc Oost-Nederland (1,7 miljoen euro) en roc Twente plus met 3,4 miljoen euro.
Roc Twente plus zou vooral hebben gesjoemeld bij het opleiden van werknemers voor de callcenterbranche. Hoe dat in zijn werk ging, vertelde Rob Bal, directeur van het particuliere exameninstituut Tbin voor de callcenterbranche, vorig jaar in het blad PW. ‘De medewerkers schrijven zich in bij de mbo-opleiding tot commercieel medewerker binnendienst van Twente plus, dat daarvoor een overheidsbekostiging van bijna twaalfhonderd euro ontvangt. De deelnemers volgen echter alleen maar onderwijs voor een drietal certificaten.’ Die drie officiële certificaten - de totale mbo-opleiding telt er elf - sluiten vrijwel naadloos aan bij de eisen van het particuliere Tbin-diploma en geven daar ook recht op.
Tbin vond dit een mooie constructie, want als klap op de vuurpijl kregen de werkgevers van de deelnemers ook nog een fiscale tegemoetkoming voor hun bijdrage in de opleidingskosten. Toen het exameninstituut probeerde ook andere roc's warm te maken voor deze werkwijze, begon directeur Bal echter nattigheid te voelen. ‘We kregen van verschillende kanten te horen dat dit wettelijk helemaal niet kàn.’ Waarop Tbin zich officieel en ‘met onmiddellijke ingang’ van de opleidingsroute distantieerde.
Volgens sectordirecteur Jaap Krikke van Twente plus was het echter de bedoeling dat de cursisten de hele mbo-opleiding zouden doorlopen. Alleen was het daar nog niet van gekomen. En verder luidt de wet dat roc’s leerlingen inschrijven voor een opleiding ‘of een gedeelte daarvan’. Kortom: Schutte heeft een verkeerde conclusie getrokken, aldus Krikke. “Wij laten ons niet voor schut zetten. We voldoen met deze opleiding ook aan onze opdrachten als roc om nieuwkomers op de arbeidsmarkt een opleiding aan te bieden, om een bijdrage te leveren aan levenslang leren en om in te spelen op de wensen van het bedrijfsleven.”
Volgens Krikke is de regelgeving van het ministerie bovendien vaak onduidelijk, waardoor niet helder is wat nu wel geoorloofd is en wat niet. “De minister heeft ons het bos in gestuurd met een zaklamp en een kompasje, terwijl we een GPS (Global Positioning System, red.) nodig hadden.”
Snelle opleiding
Ook roc Oost-Nederland beroept zich op onduidelijke regels van de overheid. Dit roc wordt onder andere aangeslagen voor zijn ‘Sprint-mavo’, een traject voor deelnemers die zich willen inschrijven voor een opleiding op niveau-3 maar nog niet aan de toelatingseisen voldoen. Deze deelnemers kregen een snelle opleiding aangeboden tot het mavo-diploma, en werden daarbij ingeschreven als student aan de beroepsopleidende leerweg (bol).
‘Wij zijn altijd integer omgegaan met rijksbeleid’, luidt de reactie die het roc aan Schutte stuurde. ‘Er doen zich echter nogal wat situaties voor waarbij niet helder geregeld is hoe we met bepaalde groepen deelnemers moeten omgaan. De regelgeving sluit niet aan op de praktijk. Dit is alom bekend.’
Schutte erkent dat de regels van het ministerie niet altijd helder waren. ‘De onderwijsinstellingen stonden de afgelopen jaren voor grote uitdagingen. Politiek en samenleving stelden hoge eisen, instellingen haakten daarop in maar stuitten daarbij op het spanningsveld tussen de eisen van de praktijk en de mogelijkheden binnen de wetgeving.’ En het ministerie heeft volgens Schutte lange tijd niet adequaat gereageerd op de signalen hierover. ‘Onduidelijkheden in de regelgeving werden niet structureel opgelost.’
Maar een instelling die wegens onduidelijke regels geld ten onrechte heeft ontvangen, zou dit volgens Schutte niet hoeven terug te betalen. Die bedragen zijn al buiten de bedragen gehouden waar hij de roc’s nu – ‘billijk en rechtvaardig’ - voor zou willen aanslaan.
Spagaat
Grote vraag is hoe staatssecretaris Nijs met dit advies zal omgaan. Uit een eerste reactie sprak al meteen het dilemma waarvoor de bewindsvrouw zich gesteld ziet. Want aan de ene kant luidt het: ‘de vervuiler betaalt’, wie gesjoemeld heeft, moet dat terugbetalen. Aan de andere kant zouden instellingen daardoor failliet kunnen gaan.
In het hbo geldt dat bijvoorbeeld voor de Hogeschool Zeeland, een kleine instelling met zo’n 3500 studenten die volgens Schutte een rekening van bijna twaalf miljoen euro zou moeten krijgen. En zo’n faillissement kost de samenleving óók geld. Bovendien wil Nijs niet dat het terugbetalen ten koste van de student zal gaan. En als een school failliet gaat ondervinden de studenten daar natuurlijk de nadelen van. Hoe de staatssecretaris zich uit deze spagaat redt, zal de komende maanden moeten blijken.
Volgens Krikke gaat zijn roc Twente plus in ieder geval niet failliet als de staatssecretaris de ruim drie miljoen euro terugvordert. “Maar het zou wel het faillissement betekenen van het hele beroepsonderwijs. Wij zouden niet meer kunnen inspelen op de wensen van het bedrijfsleven, zouden geen maatwerk meer kunnen bieden. Dan zijn we weer een school als vroeger, waarbij leerlingen één bepaald diploma volgens één bepaalde weg kunnen halen – en verder niet zeuren.”