Wij komen niet altijd puinruimen

Interim-managers rukken op in het onderwijs. Vanuit universiteit, hbo en roc is het verschijnsel nu ook in het voortgezet onderwijs doorgedrongen. Het is nog maar een kwestie van tijd voordat het basisonderwijs volgt. Om te voorzien in deze groeiende behoefte is onlangs de eerste opleiding tot onderwijsinterim-manager gestart. "Ik heb zoveel klootzakken als interim-manager gezien dat ik dacht: dat kan ik zelf beter."

Een brede school voor voortgezet onderwijs gaat langzaam naar de vaantjes. Het leerlingenaantal in havo en vwo daalt al jaren, witte leerlingen en ouders ontvluchten de school en het percentage allochtone leerlingen neemt sterk toe. De spanning in het bestuur stijgt. Dan ploft de mededeling van het ministerie op de mat dat de school onder de opheffingsnorm zit. De volgende dag wordt er gebeld met een interim-manager: of hij zin heeft in een uitdaging?
In dit sappige praktijkvoorbeeld kunnen de cursisten van de eerste opleiding tot interim-manager in het onderwijs hun tanden zetten. In de zaal in het congrescentrum op de Veluwe worden groepjes gevormd, de zeventien deelnemers steken de hoofden bij elkaar. Als ze de opdracht aannemen - en dat doen ze natuurlijk - wat moeten ze dan nog allemaal te weten zien te komen voordat ze aan de slag gaan?
De opleiding, die in totaal zeventien dagdelen duurt, is opgezet door het APS en het bureau voor interim-management Prime. Volgens Ko van den Bovenkamp van het APS neemt de behoefte aan interim-managers in het onderwijs de laatste jaren toe. "Door de schaalvergroting en autonomie worden er hogere eisen gesteld aan de schoolleiding." En die is niet altijd goed toegerust voor de nieuwe taken. "Na de schaalvergroting in het mbo heeft er bijvoorbeeld in de directies van de roc¹s een behoorlijke kaalslag plaatsgevonden."
Het inschakelen van interim-managers is bij de universiteiten en het hbo al vrij gebruikelijk. De laatste tijd volgen de roc's en de grotere scholen voor voortgezet onderwijs. Ook het basisonderwijs zal er volgens Van den Bovenkamp aan gaan geloven. "Maar dan met name de erg grote basisscholen." Dat interim-managers vooral bij grotere organisaties worden ingezet, heeft een heel praktische reden: alleen grote organisaties hebben genoeg geld om zo'n manager te betalen. Want de tarieven liggen tussen de 1750 en 2400 gulden per dag. "En er zijn hogescholen die voor een goede interim-manager drieduizend per dag betalen."
De groepjes hebben intussen een aardige vragenlijst opgesteld. Ze willen nog van alles weten: wat is de oorzaak van de dalende leerlingenaantallen? En zou de openbare - school niet kunnen fuseren met een algemeen bijzondere instelling in de buurt? "Daarmee zou in die gemeente het openbaar onderwijs echter verdwijnen, en dat kan toch niet", zo meent een van de cursisten. Het aanbieden van openbaar onderwijs is immers een van de taken van een gemeente. "Ach, in buurtgemeenten is nog voldoende openbaar onderwijs over", vindt een ander. "Sluiten die tent."

Vuile handen
Een interim-manager hoeft niet bang te zijn om vuile handen te maken, zegt Peter Kesteloo, docent in de cursus en interim-manager van het bureau Prime. "Omdat je geen verleden en geen toekomst hebt in de organisatie, kun je dingen bewerkstelligen die een zittende manager niet kan. Je kunt ook opdrachten uitvoeren waar een organisatie zijn eigen managers niet aan wil wagen, zoals een saneringsproces. Voordat men een nieuwe manager aanstelt, kan een interim-manager dan eerst orde op zaken stellen."
Na weer een nieuwe overlegronde presenteren de groepjes hun plan van aanpak voor de crisis. Veel cursisten willen nog van alles uitzoeken: wat zijn bijvoorbeeld de demografische gegevens van de buurt, hoeveel basisscholen zijn er? "Maar voor die onderzoeken is helemaal geen tijd, want het is vijf voor twaalf", houdt docent Kesteloo de groep voor. "Over twee maanden begint de werving voor het nieuwe schooljaar en moeten de folders de deur uit en die moeten eerst nog gedrukt worden." Er moet dus snel duidelijk worden of de noodlijdende school het volgende jaar überhaupt nog een afdeling havo/vwo overeind houdt.

Nieuwe energie
"Ik zou aardig nerveus zijn voor zo'n klus", verklapt cursiste Ingrid Belmer. "Er wordt natuurlijk ontzettend naar je gekeken. Maar ik zou hem wel aannemen." Belmer is op dit moment unitdirecteur op een roc in Amsterdam. Zij geeft leiding aan zo'n 350 personeelsleden en dat bevalt goed. "Maar ik zit niet ver meer van mijn pensioen en ik heb geen zin om meer van hetzelfde te blijven doen. Als interim-manager moet je veel presteren in een korte tijd, dat geeft toch een andere dimensie aan het werk." Het is bovendien een vak dat zij ook na haar pensioen kan blijven uitoefenen. "Ik heb geen zin om thuis te gaan zitten nietsdoen."
Bert Smid is als een van de weinige cursisten al aan het werk als interim-manager. Hij begon enkele jaren geleden voor zichzelf, na een carrière in een roc en het voortgezet onderwijs. "Het aardige van mijn achtergrond is dat ik de taal van het onderwijs spreek. Ik zit niet als interim-directeur aan tafel, maar praat als schoolleider met de schoolleider." Heel veel mensen denken trouwens dat een interim-manager komt saneren en puinruimen, weet Smid uit ervaring. Maar dat is zeker niet altijd het geval. "Ik ben nu bezig met een klus waarbij het onderling vertrouwen in een team moet worden hersteld."
Dat laatste zou ook een mooie opdracht zijn voor cursist Frits Prior. Want hij kent zijn beperkingen. "Ik ben niet zo goed in die bestuurlijke processen. Zet mij maar op een school waar het team onderling overhoop ligt, dan kan ik proberen om daar weer een lijn in te brengen."
Prior was leraar Nederlands, schoolleider en trok de afgelopen tijd de OC&W-campagne voor de veilige school. "Ik probeerde de scholen inzicht te geven in hun eigen veiligheidssituatie, door analyse en advies." Dat leek al een beetje op het werk van een interim-manager, dus besloot Prior deze cursus eens te volgen. Bovendien heeft hij een 'missie'. "Ik heb de afgelopen jaren zoveel klootzakken zien rondlopen als interim-manager. Managers die even komen vertellen hoe het moet, die geen respect hebben voor weerstanden en voor individuen, die geen vertrouwen kweken en die zonder overleg gaan snijden. Ik dacht: dat kan ik zelf beter."
Aan het einde van de ochtend presenteren de deelnemers hun plan van aanpak. De zieltogende havo/vwo-afdeling wordt afgesplitst van het vmbo. Letterlijk. Er komen aparte gebouwen met aparte namen, aparte docententeams, aparte folders en aparte open dagen. Het voordeel van een interim-manager, houdt Kesteloo de aanwezigen voor, is dat je dit soort beslissingen veel makkelijker kunt nemen dan het zittende management. "In deze school hadden ze daar zelf de ruimte niet meer voor, het team was teveel verdeeld." Bovendien krijg je als interim-manager, wanneer je de beslissing eenmaal genomen hebt, de neuzen makkelijker achter het besluit. "Juist omdat je niet al te lang blijft, krijg je er bij het team wel een stoot nieuwe energie in. Een rector die er al vijf tot tien jaar zit, lukt dat niet meer."
Met de school in kwestie liep het uiteindelijk goed af, maar niet elke opdracht van een interim-manager eindigt in triomf. Zo werd Bert Smid onlangs ingeschakeld om een rapport te schrijven over de invoering van ict-beleid bij scholen in een bepaalde gemeente. Hij hield echter niet voldoende rekening met de politieke posities, dus belandde het rapport onder in een la. "Maar goed, na mij kwam er dus weer een volgende interim-manager."