- blad nr 1
- 11-1-2003
- auteur R. Voorwinden
- Redactioneel
Nijs heeft buik vol van hbo-fraudezaak
Bijna de helft van alle hogescholen (22 van de 48 om precies te zijn) heeft de afgelopen jaren een of meer keren regelrecht misbruik gemaakt van de bekostigingsregels. Dat is het onthutsende beeld uit het rapport 'Ruimte voor rekenschap', dat staatssecretaris Nijs in december naar de Tweede Kamer heeft gestuurd.
Het rapport is opgesteld op basis van gegevens die de instellingen zelf hebben aangedragen. Als onderdeel van dit zelfreinigende onderzoek moest iedere hogeschool een enquêteformulier invullen. Ook bve-instellingen en universiteiten kregen een formulier waarop ze moesten melden welke dubieuze of frauduleuze zaken ze de afgelopen jaren hebben uitgespookt met de bekostigingsregels.
De verdachte praktijken die op de enquêteformulieren werden gemeld, heeft het ministerie netjes ingedeeld in verschillende categorieën. Zaken waarbij niet helemaal duidelijk is of er tegen de wet - naar letter of geest - is gehandeld, kwamen terecht in de oranje categorie.
In de bve-sector gaat het hierbij om bijvoorbeeld horizontale en verticale diplomastapeling. Deelnemers ontvangen daarbij soms meerdere diploma's tegelijk: eentje van de eigen opleiding en eentje van een verwante studie of van een opleiding op een lager niveau. Daarbij is het de vraag of die deelnemers gewoon heel goed zijn, of dat ze eerst op een te laag niveau - of bij twee opleidingen tegelijkertijd - zijn ingeschreven om extra geld te krijgen.
Het tegelijk inschrijven van bve-deelnemers in zowel educatietrajecten (doorgaans Nederlands als tweede taal) als in beroepsonderwijs, kwam ook terecht in de oranje categorie.
Donkerrode categorie
De gevallen waarbij instellingen echt duidelijk in strijd met de letter of de geest van de wet handelden, zijn in de rode categorie gezet. Maar er zijn weer vijf soorten rood, van licht roze tot zo donkerrood dat het bijna zwart is. En alleen bij zaken in deze laatste categorie - rood-vijf - kan er volgens het ministerie echt van misbruik gesproken worden.
Bij de bve gaat het in rood-vijf bijvoorbeeld om deelnemers aan niet-bekostigde opleidingen (zoals contractonderwijs) die wel voor de bekostiging werden opgegeven. Of deelnemers die werden ingeschreven als reguliere leerlingen terwijl ze alleen aan de examens deelnamen. Onder de 94 bve-instellingen zijn er negen die activiteiten uit deze zwaarste rode categorie melden.
Bij de universiteiten komt rood-vijf slechts twee keer voor. Dan gaat het om studenten die slechts een cursus of postuniversitair onderwijs volgen, terwijl ze administratief zijn ingeschreven bij een bekostigde opleiding.
Vanuit het hbo worden verreweg de meeste gevallen van rood-vijf gemeld: aan 22 van de 48 hogescholen komt misbruik van de bekostigingsregels voor. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om studenten die post-hbo volgen maar staan ingeschreven bij een bekostigde reguliere opleiding. Of om buitenlandse studenten die staan ingeschreven bij een Nederlandse hogeschool terwijl ze geen of zeer beperkt onderwijs in Nederland volgen.
In het onderzoek wordt nergens gemeld om welke hogescholen, universiteiten of bve-instellingen het gaat, en ook niet hoeveel studenten het betreft of hoeveel geld er met het misbruik is gemoeid. Evenmin is duidelijk of de instellingen, die de praktijken immers zelf mochten aandragen, wel het achterste van hun tong hebben laten zien.
Schrik in de benen
De accountantsdienst van het ministerie, die de ingezonden vragenlijsten op basis van een steekproef heeft gecontroleerd, zet bij dat laatste grote vraagtekens. 'Uit veldonderzoek blijkt dat circa 33 procent van de instellingen op een of meer onderdelen de gevraagde informatie niet toereikend heeft beantwoord.' Welk gedeelte van de ijsberg zich nog onder water bevindt, is dus onduidelijk.
Staatssecretaris Nijs zit nu met een rapport waaruit wel duidelijk wordt hoe creatief er met welke regels wordt omgegaan, maar niet in welke omvang. Dat laatste zal naar voren moeten komen uit het onderzoek van de Algemene rekenkamer, dat eind februari verschijnt. Rond die datum zal ook het Openbaar Ministerie bekend maken wat het doet met de aangifte van het ministerie van Onderwijs tegen zes hogescholen die verdacht worden van fraude met de bekostigingsregels. Daarna zal Nijs - of haar opvolger - bezien welke verdere stappen worden gezet.
In de brief die samen met het rapport naar de Tweede Kamer is gestuurd, geeft Nijs al een voorzetje. Ze wil, grof gezegd, de hele zaak zo snel mogelijk vergeten. Er moeten duidelijker regels komen over wat wel en niet mag bij de inschrijving van studenten. En voor de praktijken in de oranje categorie en in het grootste gedeelte van de rode categorie komt er, wat Nijs betreft, een generaal pardon. Dit omdat er te veel onduidelijkheid zou bestaan of de gedragingen van de instellingen binnen de wet vallen.
Alleen de overtredingen in rood-vijf worden bestaft, maar Nijs blijft ook hier opmerkelijk mild. De staatssecretaris wil aan de betreffende instellingen een voorstel ter 'administratieve afdoening' doen. En als de instellingen met dat voorstel instemmen, zal Nijs niet uitzoeken of iedereen alles wel eerlijk gemeld heeft.
Het alternatief - de kwestie tot de bodem uitzoeken en alle ten onrechte betaalde bekostiging terugvorderen - is voor Nijs niet erg interessant. 'Er is nader onderzoek nodig, met hoor en wederhoor, om tot een voor beroep vatbare terugvorderingsbeslissing te kunnen komen', zo schrijft zij aan de Tweede Kamer. 'Die beslissingen zullen leiden tot bezwaar, beroep en hoger beroep. Een dergelijke gang van zaken zal ons en de sector nog jarenlang bezighouden.'
En wat levert dat op? Financieel niets, tenminste niet voor de belastingbetaler. Want het totale budget voor bijvoorbeeld het hbo ligt vast. Door de fraude hebben bepaalde hogescholen alleen een groter deel van het budget gekregen dan waar zij recht op hadden. Betalen de fraudeurs dat bedrag terug, dan wordt dat geld toch weer herverdeeld over het hbo. Waarbij zelfs de frauderende hogescholen weer een stukje van die koek krijgen.
Schikking verdient daarom bestuurlijk en politiek verre de voorkeur boven nog jarenlang onderzoek, schrijft Nijs. 'Ik ben ervan overtuigd dat de schrik in de benen zit, en wil op korte termijn de verhoudingen normaliseren zodat alle betrokkenen hun aandacht kunnen richten op het verzorgen van goed onderwijs.' Dossier sluiten, luidt dus de boodschap. Waarmee de betrokken instellingen er zeer genadig vanaf komen, behalve misschien de zes hogescholen waarover het Openbaar Ministerie nog een uitspraak zal doen.