- blad nr 17
- 3-10-2002
- auteur R. Sikkes
- Redactioneel
Assistenten nemen steeds meer taken over
Een heel leger van assistenten vult inmiddels de scholen in het basisonderwijs. Overal heten ze anders en hebben ze weer andere taken, waardoor een soort assistentenchaos is ontstaan. Je hebt klassenassistenten, lokaalassistenten, onderwijsassistenten en helemaal nieuw in het rijtje zijn de onderwijsondersteuners.
Voor het basisonderwijs ligt de kiem van deze nieuwe ontwikkeling in de extra gelden voor klassenverkleining. Terwijl de commissie Van Eijndhoven in de jaren negentig pleitte voor verlaging van de groepsgrootte, koerste de toenmalige staatsecretaris Netelenbos al af op 'meer handen in de klas' en pleitte voor en na de discussie over de klassenverkleining voor het aanstellen van assistenten.
Assistenten zouden het werk van de leraar verlichten. Die hoefde zich niet meer met allerlei klusjes bezig te houden, maar kon zich concentreren op het echte werk: lesgeven, lesgeven en lesgeven. Een idee dat op zich de moeite waard is: leraren hebben nou eenmaal weinig ondersteuning en vele handen maken licht werk.
Het was in het oorspronkelijke betoog iets dat vooral goed was voor kleuterklassen. Daar was met al die kleintjes die moesten gymmen, spelen, plassen of worden getroost heel veel werk dat snel uit handen van de leraar genomen kon worden. En de assistenten kwamen, met honderden tegelijk. In een paar jaar is het leger van assistenten van vrijwel nul gegroeid tot 3500 nu. En als het aan minister Maria van der Hoeven ligt komen er nog eens 3200 bij.
Assistenten waren er niet om delen van het lesgeven uit te voeren, maar de realiteit is inmiddels een andere. Door het lerarentekort is langzaam maar zeker een ontwikkeling in gang gezet dat assistenten meer en meer taken gaan overnemen van leraren. En zeker niet alleen in de onderbouw. Uit de reportage op de voorgaande pagina's blijkt dat assistenten lustig in groep vijf en acht tijdenlang voor de klas staan. Een school in Lisse stelde dit voorjaar zelfs twee assistenten aan om de ontbrekende leerkracht in groep acht permanent te vervangen. Volgens het dagblad Trouw hield de ene assistent het vier weken vol, de andere zes.
Het overnemen van klassen is allang geen uitzondering meer. Daarnaast is er een trend dat delen van het lesgeven ook wel overgedragen zouden kunnen worden aan onderwijsondersteuners met een vierjarige mbo-opleiding. Heel scherp is dat te zien in het project Onderwijs op maat, waar het gros van de scholen kiest voor functiedifferentiatie door het begeleiden van groepjes leerlingen over te dragen aan assistenten op mbo-niveau of lager. Vrijwel niemand heeft het in dat proces over het aanstellen van andersoortig hoger opgeleid personeel, zoals psychologen of orthopedagogen.
Hoe je het ook wendt of keert, als delen van het lesgeven overgedragen worden aan assistenten, verdun je het aantal hbo-opgeleide leraren over het totaal aantal leerlingen. Zij zullen direct of indirect, als eindverantwoordelijke voor de assistenten, het onderwijsproces van méér kinderen moeten aansturen. En de assistenten zijn ook niet echt blij met deze branchevervaging: zij vinden dat ze niet behoorlijk betaald worden voor het lesgeven.
Nu hoeven we niet meteen moord en brand te schreeuwen en te vrezen voor de kwaliteit van het basisonderwijs. Nog niet zo heel erg lang geleden waren kleuterjuffen opgeleid op mbo-niveau. Maar de richting waar het onderwijs zich in bewoog was wel degelijk een andere. We wilden kwaliteitsverbetering, onder meer door hogere opleidingseisen te stellen aan wie er voor de klas mocht staan.
De opleiding tot kleuterleidster werd afgeschaft en vervangen door de vierjarige pabo op hbo-niveau. Want dat was toch wel het minimum om kleuters les te kunnen geven. Nog niet eens zo heel lang geleden pleitte hoogleraar onderwijskunde Theo Wubbels er bovendien voor een academisch niveau voor alle leraren basisonderwijs. Het totale leerproces vereist namelijk een hoog abstractieniveau, luidde zijn opvatting eerder in het Onderwijsblad. "De moeilijkheidsgraad van het begeleiden van groepjes leerlingen wordt enorm onderschat. Je moet weten welke vragen je moet stellen om erachter te komen of leerlingen op de goede weg zijn."
Die koers is duidelijk verlaten. De oorzaak daarvoor is helder: het lerarentekort. We kunnen wel doen alsof het gaat om modernisering van het onderwijsproces, maar in de landen waar het assistentenleger groeit (zie kader) wordt dat overal en altijd in de eerste plaats veroorzaakt door het gebrek aan bevoegde leraren.
Die constatering roept een aantal vragen op, waarover het maatschappelijk debat in Nederland nog niet is begonnen. Willen ouders, bestuurders, politici - nadat jarenlang bepleit is dat lesgeven een zaak is voor hoger opgeleid personeel - delen van het onderwijs laten uitvoeren door mbo-opgeleiden? Willen we dat leraren meer en meer 'manager van het onderwijsproces' worden, zelf minder rechtstreeks contact hebben met leerlingen en in plaats daarvan een of meer assistenten aansturen? Of kiezen we toch in de eerste plaats voor de leraar als spil van het onderwijsproces - daarbij ondersteund door een assistent - en zetten wij als maatschappij alles op alles om voldoende leraren aan te trekken?