Een vechtpartij is nu zeldzaam

Diep in Kanaleneiland, Utrechts bekendste probleemwijk, ligt basisschool de Kaleidoskoop. De kinderen zijn voor 99 procent van allochtone afkomst. Een paar jaar geleden werd er veel gepest en was er elke week wel een vechtpartij. Maar sinds de school meedoet aan het project De vreedzame school, is de sfeer rustig en komen ruzies nauwelijks meer voor.

Groep 8 heeft het deze week over de verschillende houdingen die je kan aannemen tijdens een ruzie. Lerares Dimitra Drachta legt de kinderen uit: "Als iemand je uitscheldt, kan je op drie manieren reageren. Je kan terugschelden, je kan weglopen en je kan het conflict uitpraten."
De klas begint met een rollenspel. Lerares Dimitra wandelt als een oudere mevrouw met haar hondje op straat. Een groepje kinderen is op straat aan het voetballen. De bal stuitert per ongeluk op het hondje. Dimitra roept: "Zeg! Kan je niet uitkijken?! Die bal kwam wel op mijn hond, ja?! Trut!!" De leerling die boos moet reageren gaat onmiddellijk in de verdediging: "Wat nou 'trut'? Kijk naar jezelf, stom wijf met je lelijke rothond!!" De beledigingen vliegen door het lokaal, op het laatst staan de partijen in vechthouding tegenover elkaar. De klas vindt dit amusant, want er wordt op de juf gescholden, maar vindt het niet echt een goede reactie als je uitgescholden wordt.
Nog twee keer krijgt het hondje van Dimitra een bal op zich. Beide keren begint ze te schelden. Het kind dat bang moet reageren, loopt weg. In dit geval blijft Dimitra doorschelden. In het andere geval moet de leerling proberen het conflict uit te praten. Dimitra: "Jij daar! Kijk wat je doet, domme neger!! Mijn hond!!" De leerling reageert: "Nou mevrouw, sorry hoor! Het was heus niet mijn bedoeling om de bal op uw hond te schoppen! En ik dat ik donker ben, betekent niet dat ik dom ben!" Nu is de boze mevrouw stil, ze mompelt schuldbewust haar excuus en sleurt haar hond met zich mee. De klas vindt dit de beste oplossing. De kinderen bespreken dat als ze de volgende keer uitgescholden worden, ze het proberen uit te praten.

Prettige sfeer
"Voor zowel de kinderen als de leerkrachten is de sfeer veel prettiger geworden sinds we met De vreedzame school werken", vertelt lerares Rolien Vriesde. Ze is vanaf de invoering van het project erbij betrokken. "We zijn er nu een jaar of vijf mee bezig. Daarvoor hadden we wel kleinere initiatieven zoals een pestweek, maar dat duurt zo kort, dat zakt snel weg bij de kinderen."
De vreedzame school is een integraal programma voor de hele basisschool. Op de Kaleidoskoop krijgen de leerlingen vanaf groep 4 elke week een les. Op school is duidelijk merkbaar dat kinderen beter met conflicten hebben leren omgaan. Vechtpartijen komen nauwelijks meer voor en de klassen zijn rustiger. Niet alleen docenten merken dat de sfeer in de loop der tijd veranderd is. Bibliotheek Overvecht meldt dat de kinderen beter met elkaar omgaan en in het winkelcentrum viel het ouders op dat kinderen socialer reageren. Mensen van het Utrechts Centrum voor de Kunsten hadden een project op meerdere scholen. Hen viel op dat met de kinderen van de Kaleidoskoop veel makkelijker te werken viel dan met die van andere basisscholen.
Een belangrijk onderdeel van het project is de conflictoplossing door de kinderen zelf. Omdat bij een ruzie de partijen niet altijd zelf tot een oplossing kunnen komen, zijn verschillende leerlingen als 'mediator' aangesteld. Als ergens een conflict is waar de partijen zelf niet uit komen, dan kan een mediator als neutrale partij uitkomst bieden. Een aantal leerlingen uit de groep 8 is mediator. "We moesten van iedereen uit de klas opschrijven wat we van hun gedrag vonden. Kinderen die aardig zijn en goed ruzies oplosten, zijn toen gekozen om mediator te worden." Mehdia (12) is zelf ook mediator. "We kregen elke week les over hoe je ruzies oplost, zo werden we opgeleid."
De mediatoren hebben bij toerbeurt dienst. Elke week zijn twee andere kinderen uit groep 8 oproepbaar. Als er ergens op school een conflict ontstaat dan worden deze twee leerlingen uit de klas gehaald, als de les het toestaat. De laatste tijd hebben de mediatoren het echter rustig. "Vaak hoeven de mediatoren in geen weken in te grijpen", zegt Dimitra Drachta.
Als de mediatoren worden ingeschakeld omdat er een conflict is, gaan ze volgens een vast stappenplan te werk. De ruziënde partijen worden door twee mediatoren meegenomen naar een rustige plek in school. Beide kinderen mogen dan vertellen wat er volgens hen gebeurd is. Vervolgens verzinnen de partijen samen een oplossing voor hun probleem. Als het conflict naar ieders tevredenheid is opgelost, geven de kinderen elkaar een hand en is de zaak afgedaan. "De meeste ruzies kunnen op deze manier worden opgelost," vertelt Dimitra Drachta. "En als het de mediatoren niet lukt, dan helpt een van de leerkrachten, maar dat is bijna nooit nodig."
Leo Pauw en Jakob van Sonderen van het Schooladviescentrum Utrecht (SAC) hebben het programma De vreedzame school naar Amerikaans voorbeeld ontwikkeld. Inmiddels is het project op dertien scholen in Nederland in gebruik, maar het SAC blijft sleutelen om de lessen zo goed mogelijk op de situatie van leerlingen toe te spitsen. "Het wordt alsmaar leuker voor de kinderen", legt Drachta uit. "Het programma sluit steeds beter bij hun beleving aan." Voor de Kaleidoscoop bleek het lesprogramma voor de onderbouw iets te moeilijk, dus dat blok wordt nu ook door het SAC herschreven.

Zonder morren
"In het begin moesten we er wel veel voor investeren", vertelt Rolien Vriesde. "Van het lerarenkorps werd veel verwacht." De houding van de leerkracht ten opzichte van de kinderen moet veranderen. In plaats van de traditionele houding leraar-boven-leerling krijgt de leerling bij De vreedzame school steeds meer verantwoordelijkheden. In de voorbereiding van de lessen ging ook veel tijd zitten. De eerste lessen duurden erg lang, omdat het project helemaal nieuw was. "Maar uiteindelijk krijg je er veel voor terug, dat maakt het werk zo dankbaar." Vriesde somt de belangrijkste veranderingen op: "De kinderen hebben zelf de klassenregels opgesteld en houden zich er goed aan. In de klas gaan de kinderen beter met elkaar en met de leerkracht om. Taken in de klas worden onderling verdeeld, iedereen doet zijn of haar taak zonder morren. De verantwoordelijkheden willen de kinderen graag dragen, ze gaan er heel goed mee om."
Niet alleen de leerkrachten zijn enthousiast over het project, de leerlingen uit groep 8 ook. In de lessen willen alle kinderen meedoen. Iedereen vindt ook deze les hartstikke leuk, zelfs het feit dat ze voor het rollenspel petjes moeten dragen die eigenlijk niet zo gaaf zijn, weerhoudt de kinderen er niet van om 'het scheldende meisje' of 'het bange kind' te spelen. Een meisje fluistert: "Pas hadden we fietsexamen en kon de les over de vreedzame school niet doorgaan, dat vond ik echt balen."
Ook buiten school wordt er positief op het project gereageerd. Kinderen gaan met enthousiaste verhalen naar huis, op ouderavonden wordt er veel naar gevraagd. Ouders waren zelfs zo enthousiast dat er voor hen een workshop in het leven is geroepen, in samenwerking met het SAC. "We moesten minstens zes en maximaal achttien aanmeldingen hebben om de workshop door te laten gaan", zegt Rolien Vriesde, die zelf ook meehelpt met de workshop. "Bij de eerste bijeenkomst waren al zestien moeders en het ging zo goed dat inmiddels veel meer moeders belden of ze niet alsnog mee mochten doen. Nu denken we er over om een extra serie workshops te geven vanwege de enorme toeloop."
De vreedzame school geeft een goede impuls aan de wijk die wordt afgeschilderd als crimineel en onveilig. Vriesde: "De vreedzame school wordt hier heel goed ontvangen, het draagvlak is enorm. Kanaleneiland is niet kapot. De wijk hunkert alleen naar rust en een positief geluid. Wij proberen daaraan ons steentje bij te dragen en het gaat heel erg goed."

Meer informatie over het project De vreedzame school is verkrijgbaar bij: Schooladviescentrum Utrecht, (030)2635252.