- blad nr 8
- 1-10-2024
- auteur T. van Haperen
- Redactioneel
Achteruitgang in onderwijs valt te keren
Bij het begin van het schooljaar bericht dagblad Het Parool over het lerentekort. In het Amsterdams voortgezet onderwijs lijkt dat onoplosbaar. Nieuwe onderwijsvormen moeten er daarom voor zorgen dat kinderen desondanks goed onderwijs krijgen. Aldus geïnterviewde schoolbestuurders. Ondertussen bivakkeren de wrange vruchten van die nieuwe onderwijsvormen en dat lerarentekort in de scholen als ratten in een achterbuurt. Met name het landenvergelijkend
Minder leren is welvaartsverlies
Kinderen in Nederland leren simpelweg aantoonbaar minder op school. Een gegeven dat staat voor welvaartsverlies in de meest brede betekenis. Afbrokkelen van onze gemeenschappelijke kennisbasis tast eerst de maatschappelijke cohesie aan, daarna de arbeidsproductiviteit en verdiencapaciteit. Minder leren op school vergroot bovendien het belang van leren thuis. Desintegratie, lagere economische groei en toenemende kansenongelijkheid, iedereen van politiek links tot rechts vindt dit onwenselijk. Ook bestuurders, leraren en ouders maakt deze ontwikkeling verdrietig. Maar al deze partijen kijken ook als konijnen in de koplampen. Vanuit de eigen positie over de kwestie praten, dat gaat prima. Er samen wat aan doen, wil helaas niet lukken.
Het hoeft niet zo zijn
Red Team onderwijs is een groep leraren, schoolleiders en hoogleraren. Deze wetenschappelijke- en praktijkexperts stellen: de leerprestaties kunnen binnen een bestaand budget met een personeel-leerling-verhouding van gemiddeld een fte tegenover tien leerlingen, beter, veel beter. De vervolgvraag is dan: hoe keren we de wagen die op hoge snelheid een doodlopende weg in rijdt?
Het Red Team heeft op basis van wat we weten van onderwijs de antwoorden geformuleerd. Het manifest Red het onderwijs opent met een probleemduidende inleiding gevolgd door tien essays rond de onderwerpen kwaliteit, het meten daarvan, lerarenopleidingen, besturing, regie, bureaucratie, personeelstekorten, positie van leraar en schoolleider, werkdruk, aantrekkelijkheid van het beroep, beloning en de verantwoordelijkheid van de beroepsgroep.
De teksten zijn geschreven vanaf onze gemeenschappelijke grond. Er was onderling slechts één verschil van mening: over de lumpsum. Volgens de een is dit bekostigingsstelsel zwanger van verspilling, corruptie en mismanagement. Volgens de ander gaan ook dingen goed, bijstellingen kunnen dat goede versterken. En ja, elk bekostigingsstelsel kent misbruik en nieuwe checks and balances kunnen inderdaad disciplineren. Een stelselwijziging heeft bovendien jaren nodig om moreel wangedrag te neutraliseren en haalt daarom op de korte termijn weinig uit. Welke problemen willen we eigenlijk oplossen in de bekostiging?
Manifest is ‘Yes-we can’-boek
Een voorbeeld. Ongelijke beloning voor gelijk werk ontwricht de collegiale verhoudingen op de werkvloer. Want ja, leraren verdienen prima, maar als ze zich ontwikkelen door studie krijgt de een de loonsverhoging, de ander niet. Het gebudgetteerde bestuur geeft het geld nu eenmaal soms wel en soms niet. De lonen vanuit de lumpsum overhevelen naar de minister is dan de radicale oplossing. Een werkbaar alternatief is dat de minister het opleidingsniveau een gewicht geeft in de toekenning van bestuursmiddelen, waarna de leraar niet alleen het salaris krijgt dat hij verdient, maar ook ervaart dat ontwikkeling iets oplevert. Precies op deze manier zijn in het boek de dominante problemen van het funderend onderwijs bekeken. Pragmatisch handelen vanuit verstandige keuzes ten behoeve van het leren van kinderen. Het manifest van het Red Team is een ‘Yes, we can’-boek.
Jazeker, we kunnen het
Het Nederlands onderwijsbestel hecht sterk aan de vrijheid van inrichting, zoals vastgelegd in de grondwet. Daarmee onderscheiden we ons van het buitenland, waar de overheid veelal de probleemeigenaar is. Deze vrijheid in de uitvoering is een groot goed.
De keerzijde van die vrijheid is dat bij collectieve problemen elke partij zijn eigen oplossing zoekt. Maar het lerarentekort en de daaruit voortkomende dalende leerprestaties kan een school niet zelf oplossen. Een gegeven dat een continu zeurend gevoel van falen in de ruggengraat van het stelsel oplevert. De daaruit voortkomende pijn straalt uit tot in de haarvaten van het stelsel en zoekt zijn weg via het grote afwentelingspel. De bestuurder verwijt de leraar een gebrek aan professionaliteit, de leraar ziet de bestuurder als zakkenvuller, de schoolleider beweegt van de ene loyaliteit naar de andere, ouders en leerlingen zoeken de kortste weg naar het hoogst mogelijke diploma. En als al deze partijen het even niet meer weten, heeft de politiek het gedaan.
We moeten elkaar opzoeken
Gezien de dramatische stand van zaken is het onvermijdelijk: we zullen elkaar moeten opzoeken om te komen tot een samenwerking die meer is dan de som der delen. De komende jaren gaat het in het funderend onderwijs even niet om wat we vinden, maar om wat we waarmaken. Het manifest van het Red Team helpt partijen bij het springen over hun schaduw, om vervolgens te sturen op een gezamenlijke uitvoering van op school doorgeven wat wij als samenleving van waarde vinden. Jazeker, we kunnen het. Nu nog even doen.
Ton van Haperen is leraar, lerarenopleider en lid van Red Team onderwijs. Hij is één van de auteurs van het manifest Red het onderwijs! Uitgever: Mazirel Pers. Prijs € 17,99