- blad nr 3
- 1-3-2023
- auteur . Overige
- Opinie
Digitale technologie kan kansengelijkheid bevorderen
Het digitale onderwijs had in coronatijd een negatief effect op de kansengelijkheid. Toch is inclusief onderwijs met de juiste inzet van ict wel degelijk mogelijk, schrijven Tisja Korthals Altes en Marieke Slootman.
Docenten slaakten een zucht van verlichting toen we deze winter niet teruggingen naar het gevreesde online corona-onderwijs. Liefst nooit meer terug naar eindeloze Google Meet sessies, haperende wifi, vermoeide leerlingen en lesgeven voor ‘zwarte schermen’. En het vergrootte ook nog eens de ongelijkheid. Leerlingen en studenten die al minder aansluiting hadden met het onderwijs waren nog moeilijker te bereiken en verdwenen verder van de radar. Uitgerekend zij kampten vaker met slechte technologie en gebrek aan een rustige studieruimte. Een terugkeer naar het online corona-onderwijs is onwenselijk, want goed onderwijs is inclusief: onderwijs dat toegankelijk en stimulerend is voor elke student, ongeacht diens achtergrond, identiteit of functiebeperking.
Potentie
Tegelijkertijd weten we dat het onderwijs baat kan hebben bij de inzet van technologie. ICT biedt mogelijkheden voor individuele leerpaden, activering, leerlinggericht onderwijs, en flipping the classroom’. Blended learning heeft dan ook de toekomst.
Inclusief digitaal onderwijs vereist een weloverwogen ontwerp. Het eenvoudigweg verplaatsen van fysiek onderwijs naar een online omgeving was destijds een prestatie van formaat, maar bleek verre van optimaal. Digitaal onderwijs heeft grote potentie om inclusie te versterken, mits het onderwijsontwerp rekening houdt met de specifieke kansen en uitdagingen van technologiegebruik met betrekking tot ongelijkheid.
Samenhang
Om inclusief digitaal onderwijs te ontwikkelen, moeten we weten hoe de samenhang is tussen de vier kennisdomeinen vakinhoud, didactiek, technologie en inclusie. Dit betekent een uitbreiding van de drie kennisdomeinen van het veelgebruikte TPACK-model voor Technological, Pedagogical and Content Knowledge, met een vierde overkoepelend kennisdomein van inclusie: op welke manieren ontstaat ongelijkheid in het onderwijs, en hoe krijgt dit vorm in didactiek, vakinhoud en technologiegebruik? Deze kennis hebben we samengebracht in het Europese e-Inclusion project.
Technologiegebruik in het onderwijs brengt specifieke uitdagingen met zich mee met betrekking tot gelijke kansen. De belangrijkste uitdaging, denken wij, is die van social presence, het gevoel dat iedereen ‘levensecht’ is, dat je elkaar ziet en kent.
Met name bij volledig online onderwijs vraagt het bewuste aandacht om een veilige sfeer te creëren waarin iedereen durft te participeren. Dit is extra urgent voor leerlingen en studenten die uitsluiting of afstand ervaren. Digitale barrières vormen een andere uitdaging. Goede deelname aan het onderwijs is lastig voor leerlingen en docenten met weinig technologische kennis en zelfvertrouwen en voor diegenen met een slechte internetverbinding of gebrekkige apparatuur.
Flexibilisering
Technologiegebruik biedt kansen voor hoogwaardig en inclusief onderwijs. Ten eerste biedt het gebruik van digitale leeractiviteiten veel mogelijkheid voor flexibilisering in termen van tijd en plaats. Docenten en studenten hebben meer vrijheid in de keuze wanneer en waar ze werken en leren.
Ten tweede biedt technologiegebruik eindeloze mogelijkheden voor diversificatie in format en vorm, bijvoorbeeld door materiaal beschikbaar te stellen in verschillende talen.
Dat verrijkt het onderwijs.
Het kan ook de toegankelijkheid van het onderwijs verbeteren, vooral voor leerlingen met motorische of neurologische functiebeperkingen en studenten met zorgtaken of financiële verantwoordelijkheden. Tot slot verbreedt ict-gebruik de mogelijkheden voor activering en inspraak van studenten.
Inspiratie
We hebben deze inzichten vertaald in richtlijnen die docenten kunnen toepassen in hun onderwijs. Ze zijn ontwikkeld voor het hoger onderwijs, maar kunnen ook dienen als bron van inspiratie voor docenten in andere onderwijssectoren.
1. Versterk je inzicht in inclusief digitaal onderwijs en reflecteer op je eigen aannames en rol.
2. Leer je studenten kennen, hun kennis, aspiraties en behoeften, ook met betrekking tot digitaal onderwijs.
3. Diversifieer onderwijsactiviteiten, gebruikmakend van de vele digitale mogelijkheden.
4. Diversifieer de inhoud, gebruikmakend van de online mogelijkheden met materiaal buiten de gangbare canon in termen van bijvoorbeeld perspectief, auteur, regio, taal en vorm. Geef studenten hierbij een actieve rol.
5. Creëer een inclusief digitaal leerklimaat, met social presence, zelfbeschikking, en inclusief taalgebruik, afbeeldingen en voorbeelden.
6. Werk samen in docententeams om taken te verdelen en onderwijs op elkaar af te stemmen in termen van inclusie en technologiegebruik.
We besluiten met een oproep aan onderwijsinstellingen en onderwijsmanagement om de transitie naar inclusief digitaal onderwijs te verankeren in de organisatie. Individuele docenten veranderen geen systeem en raken rap uitgeblust als ze niet ondersteund en erkend worden. Koester en bescherm de e-inclusie pioniers en ondersteun ze met kennis, tijd en technologische support.
Marieke Slootman werkt als senior onderzoeker bij hogeschool Inholland. Tisja Korthals Altes werkt als onderzoeker bij hogeschool Windesheim.