blad nr 1
1-1-2022
auteur . Overige
Idee

Spel-lessen geven kleuters een stevige basis

Tekst Kim de Weert.

Tonny Sijm loopt bijna vijftig jaar mee in het onderwijs en heeft het erg zien veranderen. De kleuterjuf ziet het als haar missie om de spel-les voor kleuters weer op de kaart te zetten.

Spel-lessen als Zakdoekje leggen, Treintje ging uit rijden, De zevensprong, In de kelder is het zo donker en allerlei tikspelen. Wie kent ze nog? En welke kleuterleerkracht gebruikt ze regelmatig in de groep? Volgens Tonny Sijm (64) gebeurt het nog wel, maar te weinig. Ze werkte tot enkele jaren geleden als kleuterjuf bij basisschool de Peppel in Middenmeer, maar is door ziekte afgekeurd. Nu zet ze zich met ziel en zaligheid in als vrijwilliger op de scholen van Stichting Surplus. “Ik geef er onder meer spel-lessen, omdat ik het heel belangrijk vind dat deze kennis niet verloren gaat.”
Een spel-les is volgens Sijm gezellig en leuk, maar nog zoveel meer. “Kinderen leren zich ruimtelijk oriënteren. Het is een van de reken-, schrijf- en leesvoorwaarden. Toch zie ik vaak dat die stap overgeslagen wordt, waardoor er onnodig uitval is op bijvoorbeeld rekenen. Het is essentieel om met je lijf te ervaren wat voor, achter, naast, boven en onderdoor is. Daarna kunnen kinderen dit op het platte vlak toepassen om goed te leren lezen, schrijven en rekenen.”
De ruimtelijke oriëntatie begint al als je naar de speelzaal loopt. Tonny: “Je kunt benoemen dat Joep vooraan in de rij loopt en Safanour achteraan. We lopen langs het lokaal van groep 4 en gaan linksaf. Zo pak je veel leermomenten mee voordat de echte spel-les begint.” Ook tijdens de spel-les zelf benoemt ze steeds wat ze doen. Daarmee wordt naast de ruimtelijke oriëntatie de woordenschat op een speelse manier vergroot. Tevens vergroot de spel-les het zelfvertrouwen. “Vanuit spel durven kinderen namelijk meer. Een stil kind kan bijvoorbeeld de hoofdrol nemen bij een kringspelletje.”
Een van Sijms favoriete spel-lessen is Hutspot. Als leerkracht roer je in een enorme denkbeeldige pan in het midden van de ruimte. De kinderen zijn verdeeld over de hoeken van de speelzaal en zijn ingrediënten voor de stamppot: aardappelen, uien, wortelen en gehaktballen. De leerkracht roept eerst het groepje aardappels om in de pan te komen. Die kleuters lopen rondjes om de roerende kok heen. Hoe warmer het eten wordt, hoe sneller ze moeten bewegen, tot de leerkracht roept: ‘Aangebrand!’. Dan rennen ze snel terug naar hun plek en probeert de kok ze te pakken.
Bij Hutspot en andere spel-lessen gebruikt Sijm vrijwel geen attributen of toestellen. Dat is één van de verschillen met gymles. Bij spel-les draait het om samenspel, plezier maken en spelenderwijs leren. “De spel-les bevordert het groepsgevoel en de sfeer. Je hebt plezier met elkaar. Iets simpels als een grote kleuter die onder de benen van een kleintje doorkruipt met verlos-tikkertje, kan al heel grappig zijn”, zegt Tonny lachend. “Mede door dat plezier was ik altijd zo één met mijn klas. Dat gaf een ontzettend warm en veilig gevoel.”

Buitenspelen
Dat warme gevoel ziet Tonny vaak terug in kleuterklassen, maar ze ziet ook gefrustreerde leerkrachten die zoekende zijn en niet altijd weten wat ze kleuters moeten aanbieden. “Dat komt onder meer doordat veel pabo’s te weinig aandacht hebben voor kleuteronderwijs. Ik zie scholen die een kleutermethode kopen en daaraan vasthouden, omdat ze eigenlijk niet weten wat echt kleuteronderwijs is. De spel-les alleen zal daar niet direct verandering in brengen, maar is een goede start.”
Tony deed zelf geen pabo, maar voltooide in 1976 de driejarige Kleuter Leidster Opleiding School (klos) in Bergen. Daar stonden didactiek, methodiek en psychologie van het jonge kind centraal. “Als ‘klosser’ leerden we liedjes, verhalen, poppenkast en spellen. Ik had een kleine voorbereiding op papier en de les zelf duurde een half uur. Tegenwoordig is dat vaak andersom: leerkrachten hebben vellen vol doelen en de les duurt misschien tien minuten. Daarin heb je niet genoeg tijd om de kinderen echt te zien en flexibel te zijn. Neem dus de tijd voor je spel-les. Dan kun je de kinderen goed observeren en observeren is een van de pijlers van goed kleuteronderwijs.”
Hoe begin je aan een spel-les als je er weinig kennis van hebt? “Je kunt leren van collega’s die nog wel spel-les geven. Op internet vind je spellen. Ook kun je met buitenspelen roepen: Wie doet er mee met een spelletje? Dan zing je bijvoorbeeld Treintje ging uit rijden en rijd je lekker slingerend met de klas over het schoolplein. Zorg vooral dat je plezier hebt samen met je klas”, besluit Sijm.