blad nr 14
1-10-2017
auteur . Overige
Opinie

Ontkenning dyslexie is schadelijk

Volgens neerlandicus Nel Hofmeester en orthopedagoog Marzenka Rolak zijn mensen met dyslexie de dupe van de negatieve berichtgeving over het onderwerp.

’De meeste kinderen die het stempel dyslexie krijgen oefenen te weinig’, ’Gewoon stampen, zoals het in de jaren vijftig ging’, ‘Stuur leeszwakke kinderen naar een zomerschool’, ‘Leerkrachten moeten effectievere instructie geven’, ‘Ouders moeten hun kinderen meer voorlezen’.
Het is een greep uit de vele uitspraken van hoogleraren Aryan van der Leij en Anna Bosman in de media. Beiden zijn vertegenwoordiger voor twee totaal verschillende lees- en spellingmethodes die het basisonderwijs moeten gaan veroveren. Kennelijk zijn bovenstaande oneliners onderdeel van de marketing.

Verkoopslogans
Helaas geven verkoopslogans niet de informatie die nodig is om te beoordelen wat er werkelijk aan de hand is.
Bij dyslexie-onderzoek en het afgeven van dyslexieverklaringen gaan soms dingen mis: richtlijnen worden niet altijd goed gevolgd. Daar moeten beroepsverenigingen voor orthopedagogen en psychologen een duidelijker positie over innemen. Er zijn scholen met prima leesonderwijs en er zijn scholen waar het beslist beter kan. Hetzelfde geldt voor het dyslexiebeleid op scholen. Maar de suggestie dat dyslexie voort zou komen uit slecht onderwijs, te weinig oefening en om zelfs het bestaan van dyslexie in twijfel te trekken is niet erg wetenschappelijk verantwoord.

Geen stem
Wetenschappers zijn het wereldwijd eens over het bestaan van dyslexie: kinderen die in de basisschoolleeftijd onverwacht hopeloos in de problemen komen, omdat ze het lezen of schrijven niet (goed) onder de knie krijgen, terwijl overige vakken doorgaans geen problemen opleveren.
Het belangrijkste is dat in de hele berichtgeving de kinderen, hun ouders en volwassenen met dyslexie zelf niet gehoord worden. Zij hebben geen stem. Niet bij de wetenschappers en niet in de media. Hoogleraren doen vanuit marketing overwegingen uitspraken over dyslexie die schadelijk zijn voor deze kinderen en de media praten hen na.
Het stellen van de diagnose dyslexie betekent voor veel kinderen, volwassenen en jongvolwassenen een opluchting en erkenning van de ervaren problemen. Ze zijn niet dom, de problemen kunnen verklaard worden.
De meeste kinderen met dyslexie stuiten voordat de diagnose is gesteld regelmatig op onbegrip van hun omgeving. De oorzaak voor hun falen wordt door veel leerkrachten en soms ook door ouders gelegd bij een gebrek aan inzet en intelligentie. Als de omgeving de faalervaringen aan verkeerde factoren toeschrijft, kan dat leiden tot faalangst en een laag zelfbeeld. Wat kunnen we voor hen doen?

John Hattie
Natuurlijk is goede lees- en spellinginstructie van belang, maar sociaal-emotionele aspecten zijn even belangrijk. Een inventarisatie van wetenschappelijk onderzoek van de Nieuw-Zeelandse wetenschapper John Hattie toont aan dat verwachtingen die mensen zelf hebben over hun eigen leerprestaties die leerprestaties in sterke mate voorspellen.
Deze verwachtingen worden gevormd door eerdere successen of faalervaringen en door verwachtingen en vertrouwen van mensen uit je omgeving. Belangrijk is je steeds te realiseren wat je als ouder en leerkracht, maar ook als wetenschapper zegt tegen kinderen met dyslexie. Een zelfbeeld is niet iets dat kinderen zomaar van zichzelf hebben, het wordt gevormd door alle ervaringen, opmerkingen en feedback die ze in de loop der jaren krijgen.
Wat doet het met je als iemand zegt dat wat jij hebt niet bestaat, of als er met wantrouwen naar je gekeken wordt?
Mensen met dyslexie kunnen op verschillende manieren met dit onbegrip omgaan. De meesten ontwikkelen een vermijdingstrategie om hun gevoel van eigenwaarde te beschermen. Dat betekent dat ze problemen maskeren, stoppen met de opleiding, geen hulp vragen, gaan werken of studeren onder hun niveau. Zo gaat veel potentieel ongemerkt verloren. Een andere groep blijft echter volhouden en doorzetten. Onderzoek toont aan dat de ouderlijke steun een belangrijke buffer is voor negatieve schoolervaringen.

Verantwoordelijkheid
Wij hebben de verantwoordelijkheid om kinderen vertrouwen en perspectief te bieden. John Hattie heeft laten zien dat de relatie leraar-leerling een belangrijke impact heeft op leerprestaties. Op basis van de juiste feedback van leerkrachten kunnen leerlingen een positief zelfbeeld bouwen.
Belangrijk is dat we blijven kijken naar mensen. We hebben het niet over stempels of diagnoses, maar over mensen. Ieder met zijn of haar eigen verhaal. Luister, geef erkenning, heb begrip en vertrouwen, dan kunnen mensen met dyslexie dat ook hebben en een positief zelfbeeld ontwikkelen.

Neerlandicus Nel Hofmeester is gespecialiseerd in dyslexie en verschillen neurodiversiteit (verschillen in de menselijke hersenen). Ze is initiatiefnemer van Verborgen Schatten, bureau voor coaching, scholing en onderzoek. Ze schrijft boeken en artikelen over dyslexie.

Marzenka Rolak is orthopedagoog-generalist, gespecialiseerd in leerproblemen in het algemeen en dyslexie in het bijzonder. Zij is initiatiefnemer van het Dyslexie Centrum Rotterdam en promovenda op het gebied van dyslexie en onderwijs aan de Tilburg University.