Rechter begrenst verantwoordelijkheid leerkracht

In de zaak over de verdronken Syrische vluchtelinge Salam heeft de rechter bepaald dat de praktijk en niet het papieren protocol de verantwoordelijkheid van leerkrachten begrenst. ‘Gebruik altijd je boerenverstand.’

De twee groepen acht gaan samen op kamp. Zestig jongens en meisjes, met vier leerkrachten om toezicht te houden voor zover dat mogelijk is natuurlijk. Er zijn avondspelletjes in een donker bos met greppels, er is een dropping waarbij 's nachts provinciale wegen moeten worden overgestoken. Gaat het goed? Natuurlijk: het gaat immers altijd goed.

Dertig leerlingen van groep vier gaan op excursie. De leerlingen staan allemaal klaar, in een lange rij: nog net niet helemaal thuis op hun fietsen en nog helemaal niet thuis in het verkeer. Vier ouders begeleiden de stoet, die zich hortend en stotend in beweging zet door een drukke Utrechtse wijk. Gaat het goed? Natuurlijk: het gaat immers altijd goed.

Een klas gaat naar schoolzwemmen. Drie zwemleerkrachten van het bad geven de zwemles, twee leerkrachten van de basisschool zijn in het bad om hand- en spandiensten te verrichten. Gaat het goed? Natuurlijk: het gaat immers altijd goed. Totdat na afloop Salam, een Syrische vluchtelinge, blijkt te ontbreken in de kleedkamer. Haar lichaam wordt gevonden op de bodem van het bad.

Het is, in de eerste plaats, een drama. Een diep, persoonlijk drama: voor de ouders van het meisje, uiteraard, maar ook voor de klas en voor de betrokken leerkrachten. Maar de vraag is of de dood van Salam te voorkomen was geweest. Heeft hier iemand onvoldoende toezicht gehouden, en dus zijn of haar plicht verzaakt?
Het wordt een rechtszaak waarbij, zoals dat gaat, alle partijen in de papieren duiken. Volgens de officier van justitie zijn de zwemleerkrachten verantwoordelijk, maar ook de leerkrachten van de school. Want Salam is waarschijnlijk verdronken tijdens of na het vrij zwemmen, aan het einde van de les. En in het Schoolwerkplan staat het 'Protocol schoolzwemmen', dat meldt dat 'tijdens het vrij zwemmen groepsleerkrachten en zweminstructeurs gezamenlijk toezicht houden op de in gebruik zijnde bassins'.
En dan is er, als aanvullend bewijs, ook nog een 'Rode draadmap' van de school. Waarin staat dat 'de verantwoordelijkheid van de zwemmende kinderen bij de groepsleerkracht ligt'. 'Blijf er dus altijd bij!’, zegt de map.
Dat kan allemaal wel op papier staan, werpt de advocaat van de schoolleerkrachten tegen, maar de school heeft de leerkrachten niet duidelijk op de hoogte gesteld van die papieren afspraken. 'De verdachte was, ondanks haar lange staat van dienst, niet op de hoogte van enig protocol, werkplan of ander schriftelijk stuk. Zij heeft zichzelf hierdoor nooit als toezichthouder beschouwd.'

Zwemdocenten
De schoolleerkrachten denken, in de praktijk, dat ze verantwoordelijk zijn totdat de kinderen worden opgehaald door de zwemdocenten. De schoolleerkrachten nemen de kinderen en de verantwoordelijkheid na afloop van de les weer over, vanaf het douchen.
De leerkrachten van de school blijven overigens wel bij de zwemles aanwezig. Om op te treden als een leerling vervelend is, of om bijvoorbeeld een pleister te plakken. En zij vertellen de zwemleerkrachten duidelijk dat Salam niet kan zwemmen en nog geen Nederlands spreekt. Maar de schoolleerkrachten bemoeiden zich nooit met de zwemles: dat willen de zwemleraren ook niet.
De rechter neemt het betoog van de advocaat over: de school heeft de protocollen over het zwemmen niet duidelijk gemaakt aan de schoolleraren, dus hen treft geen blaam. De twee leerkrachten worden vrijgesproken. De drie zwemleraren worden veroordeeld tot een taakstraf, wegens dood door schuld.

Hoger beroep
Maar daar blijft het niet bij, want de zwemleerkrachten zijn inmiddels in hoger beroep gegaan. Volgens de advocaat is Salam waarschijnlijk na het douchen teruggelopen naar het zwembad en daarmee zijn plots de schoolleerkrachten weer hoofdverantwoordelijk geworden voor haar dood. Of de rechtbank het daarmee eens is, zal de tijd leren.
De grote vraag is ondertussen: wat moet je hier als leerkracht mee? Wie is er op jouw school verantwoordelijk voor het schoolzwemmen of het reilen en zeilen op een schoolkamp? Staat daar iets over op papier, ergens? En wie is er verantwoordelijk tijdens een fietstochtje? De leerkracht of ook de begeleidende ouders? En welke afspraken zou je als leerkracht met ouders moeten maken? En wat als de ouders zich daaraan niet houden?
Het is potentieel voer voor eindeloze juridische discussies, zegt Frans Lathouwers, advocaat van de AOb. "Maar de rechter gaat gelukkig doorgaans uit van de praktijk, en niet van het papieren protocol. Zo ook in dit geval. Want de praktijk is altijd vreemder en ingewikkelder dan de meest fantasievolle protocollenmaker kan bedenken."
Het advies van Lathouwers is dan ook: "Doe naar eer en geweten je werk, en gebruik altijd je boerenverstand." En ga gerust mee op schoolkamp of naar de zwemles. Lathouwers: "Al kan het natuurlijk nooit kwaad om eens op je eigen school te informeren naar wat er precies in jullie zwemprotocol staat. Het kan juridisch gedoe voorkomen, en belangrijker: wie weet redt het zelfs levens."