De superjuf en het snottebellenvegen

Heeft de school meer ondersteunende functies nodig of gespecialiseerde rekenleraren? Is het goed om te kiezen voor lerarenondersteuners op mbo-niveau of helpt het meer om een orthopedagoog aan te stellen? Vijftien basisscholen gaan experimenteren met functiedifferentiatie. De trend lijkt te gaan in de richting van leraarondersteuners die groepjes gaan begeleiden.

Basisschool 't Heibosch in Veghel is bezig om een flexibeler systeem op te zetten voor meerdere groepen. Vier lokalen met schuifwanden kunnen in een handomdraai tot een unit voor honderd kinderen worden gemaakt. Er wordt aan gedacht om er een coördinator op te zetten, een of twee leerkrachten en dan nog groepsbegeleiders en onderwijsassistenten. "Deze opzet begint bij het leren van kinderen: wat heeft het onderwijs voor hen nodig? Dan kom je uit bij heel andere functies dan alleen maar leraren", verklaart directeur Marcel Seegers op een bijeenkomst van scholen die gaan stoeien met functiedifferentiatie. "Wel moet je zorgen dat leerlingen steeds met een vaste leraar of begeleider te maken hebben."
De keuze om anders te gaan werken, heeft ook alles te maken met de krappe arbeidsmarkt, geeft Seegers onmiddellijk toe. "We staan met onze rug tegen de muur, er is bijna niemand te krijgen. Dat helpt om het denken over functies in het onderwijs te kantelen. Haal de activiteiten die niet bij de leraar horen daar toch weg. Creëer nieuwe functies, dan zijn er opeens weer genoeg mensen die in het onderwijs willen werken."

Hogere inschaling
Een team van leraren en een directeur. Zo heeft de doorsnee basisschool er jarenlang uitgezien. De laatste jaren waren daar al extra hulptroepen bijgekomen. De ict-beheerder en de klassenassistent zijn op veel scholen een normaal verschijnsel geworden.
In de nieuwe cao is afgesproken dat scholen zelf verder mogen kijken hoe zij hun onderwijs en hun personeelsbestand zo optimaal mogelijk op elkaar afstemmen. Met nieuwe functies en daarbij passende salarisschalen. In de brochure Kiezen uit kansen
(zie kader) introduceert het ministerie van Onderwijs twee nieuwe functies: de superjuf of -meester in schaal 10 (LB) en een leraarondersteuner die duidelijk meer moet doen dan snottebellen vegen.
Scholen kunnen ook gewoon de oude situatie handhaven. Maar ze mogen dus nieuwe, hoger èn lager ingeschaalde functies invoeren. Bij vijftien scholen die nu al hebben gekozen om te differentiëren, wordt nauwlettend bekeken hoe zij omgaan met de nieuwe mogelijkheden en tegen welke problemen zij oplopen. Dit project Team onderwijs op maat
ging eind dit jaar van start met een presentatie op basisschool Klavertje Vier in Houten.
Functiedifferentiatie wordt door het ministerie eigenlijk al langer gewenst, maakte directeur arbeidsvoorwaarden Simone Walvisch in Houten duidelijk. Maar de onderwijsbonden wilden er volgens haar niet aan. Daar kon zij ook best begrip voor opbrengen. "In tijden van lerarenoverschotten en bezuinigingen is het lastig om te veranderen. Nu er weer meer geld is plus een lerarentekort, dwingt dat iedereen om over de ideale situatie na te denken. Wij zijn bijvoorbeeld bang dat de klassenverkleining tot heel veel vacatures zal leiden. Je kunt echter ook denken aan het anders inzetten van mensen en aan meer klassenassistenten."
De bonden hebben ingestemd met de functiedifferentiatie, het was een soort ruil. Er is geld gekomen in de schoolbudgetten om pakweg twintig procent van het team te bevorderen tot superjuf of -meester in een hogere salarisschaal (LB in plaats van LA: de vroegere schaal 10 in plaats van 9), maar er zijn ook andere functies mogelijk geworden.

Specialisatie
De Algemene Onderwijsbond is nauw betrokken bij de pilot van de vijftien scholen die nu intensief met functiedifferentiatie gaan werken. Zo zal er goed gekeken moeten worden welke nieuwe functies er komen en hoe dat allemaal op de scholen uitpakt. Op zich is de AOb er voor dat uiteindelijk schaal 10 voor alle leraren in de loop van hun carrière bereikbaar wordt, en niet alleen voor een kleine selecte groep die meer taken op zich neemt.
Ook op de Petrus Bandenschool in Venray bestaan al gedachten over nieuwe onderwijsvormen. "Wij willen extra ondersteuning voor kinderen die beter presteren", legt directeur Marius Peters uit. "We beginnen daar eerst in één groep mee, en later kijken we of dat in andere units kan. Maar je kunt ook denken aan de combinatie van groep 3 en 4, waar je rekenen en taal als specialisaties aanwijst voor de leraren van die groepen. De een verzorgt dan de instructie in een van die vakken, de ander kan bijvoorbeeld met kleine groepjes gaan werken."
De school heeft die keuze eigenlijk al gemaakt, maar volgens directeur Peters zal dat bij ouders nog wel eens op verzet kunnen stuiten. Ouders willen liever kleinere klassen. Dat is zichtbaar, groepjes van twintig in de onderbouw zijn populair. Maar de directeur heeft liever 'meer handen in de klas'. Onduidelijk is nog of zo'n specialistische superleraar taal of rekenen in aanmerking komt voor de hogere schaal. "Daarover moet nog op bestuursniveau besloten worden."
Opvallend is dat de meerderheid van de scholen de functiedifferentiatie zoekt in het aanstellen van mbo-opgeleiden. En dat terwijl er een paar jaar geleden nog nagedacht werd over het upgraden
van de leraar basisonderwijs tot academicus. In Veghel is het nog geen uitgemaakte zaak of de nieuwe functies op mbo-, hbo- of academisch niveau liggen. Onder de vijftien scholen in het project is er echter maar eentje die zich nu al uitgesproken richt op het aanstellen van academici, daar kiest men voor een orthopedagoog zodat de leerlingzorg versterkt kan worden. Maar de trend is helder: functiedifferentiatie in het basisonderwijs leidt op dit moment naar een speurtocht om mbo'ers voor de klas, delen van klassen of ondersteunende taken in te zetten.

Over de manieren waarop scholen om zouden kunnen gaan met functiedifferentiatie, geeft het ministerie de brochure Kiezen uit kansen
uit. Hierin staan een aantal nieuwe voorbeeldfuncties en beschrijvingen van het takenpakket. De belangrijkste veranderingen zijn de introductie van een hoger gewaardeerde leraarsfunctie in schaal 10 en een nieuwe ondersteunende functie in schaal 7.

De seniorleraar
Bij de bonden bestaat de wens al langer dat schaal 10 bereikbaar wordt in het basisonderwijs. Nu is er een speciale functie van superjuf of -meester gekomen, omdat de schoolbudgetten ruimte bieden om ongeveer twintig procent van het team naar die schaal te laten promoveren. De salarissen in schaal LB lopen van € 2108 tot € 3221, en liggen 150 tot 400 euro hoger dan in een 'gewone' schaal.
In de brochure is de hogere schaalindeling vooral weggelegd voor leraren die verantwoordelijk zijn voor de onderwijsontwikkeling en de schoolorganisatie. Daarbij valt te denken aan bouwcoördinatoren, maar ook wordt het opstellen en uitvoeren van complexe handelingsplannen voor kinderen die extra hulp nodig hebben genoemd. Ook heeft de senior meer contacten buiten de deur met hulpverleningsorganisaties en andere onderwijsinstellingen. In zijn totaliteit neigt de nieuwe modelfunctie naar wat meer onderwijsbeleid en wat minder lesgeven. Dat hoeft natuurlijk niet: scholen kunnen aan de superjuf ook zelf andere taken toebedelen. "Je moet wel voorkomen dat er nieuwe managers komen, dat gevaar loop je wel", klonk het op de bijeenkomst in Houten.

De leraarondersteuner
Nieuw is ook de komst van de leraarondersteuner. Een functie op mbo-4-niveau, dichter bij de leraarsfunctie dan die van de huidige onderwijsassistent. De leraar blijft eindverantwoordelijk, maar de ondersteuner gaat geen veters strikken en neemt duidelijk een aantal lestaken over. Als voorbeeld wordt in de modelfunctie genoemd het 'uitvoeren van repeterende en routinematige lestaken en het begeleiden van (groepen) leerlingen'. Ook het 'nakijken en verbeteren van onderwijsactiviteiten van leerlingen'. Ook praat de leraarondersteuner mee over de aanschaf van lesmateriaal.
Ruimte voor het benutten van deze totaal nieuwe functie - waar ook nog geen aparte opleiding voor bestaat - moet de school zoeken binnen de totale formatie. Scholen kunnen er bijvoorbeeld voor kiezen om in plaats van groepsverkleining over te gaan tot het aanstellen van mbo'ers in een ondersteunende functie. Of zij kunnen hun totale personeelsplan op de schop nemen en een nieuwe mix van assistenten, lerarenondersteuners, leraren en seniorleraren neerzetten. De nieuwe leraarondersteuner zou volgens de brochure terecht moeten komen in schaal 7, dat betekent een salaris van € 1499 tot € 2292.