Hermans wil niet over zijn graf heen regeren

Minister Hermans zal geen uitvoering geven aan de vrijwel unanieme wens van de Tweede Kamer voor een meerjareninvesteringsplan. Hij wil niet 'over zijn graf heen regeren'. VVD en D66 vinden dat quoteringsregelingen leiden tot discriminatie.

'Waar is Kok?" Een scholier, vers geïnstalleerd op de publieke tribune, had het allemaal niet zo goed begrepen, of wilde gewoon grappig zijn. "Kok is er nu niet", legde de docent op fluistertoon uit, "dat komt omdat ze nu bezig zijn met de behandeling van de onderwijsbegroting." Stil luisterden de leerlingen vervolgens naar minister Hermans. Het ging over hen, maar waarschijnlijk begrepen ze er niets van.
De behandeling van de begroting voor 2002, de laatste van Hermans en Adelmund, leidde nergens tot hevige aanvaringen met de Tweede Kamer. Vrijwel alle partijen, behalve de VVD, vroegen om een meerjareninvesteringsplan van de minister. Dat gebeurde vorig jaar ook al, maar minister Hermans weigert om, zoals hij het uitdrukt,'over zijn graf heen te regeren'. Hij wil geen andere bedragen vastleggen dan die tot nu toe structureel in de begroting zijn opgenomen. Vooral de oppositiepartijen, waaronder het CDA, menen dat onderwijs onvoldoende heeft geprofiteerd van de economische welvaart. Clémence Ross (CDA): "Er is veel private rijkdom en veel publieke armoe." Haar partijgenoot Eurlings wees meerdere malen op het rapport 'Voor een dubbeltje op de eerste rang' van de econoom Eduard Bomhoff. Ook andere Kamerleden vroegen de minister te reageren op diens conclusies. Bomhoff vindt dat er nog eens 6,5 miljard bij moet, om het uitgavenniveau voor het basis- en voortgezet onderwijs op hetzelfde niveau te brengen als in de ons omringende landen. Volgens PvdA-Kamerlid Hamer mag er niet te hard gejuicht worden, zeker niet wanneer de extra miljarden voor onderwijs vergeleken worden met de extraatjes voor de infrastructuur. "Het kabinet is nogal optimistisch, maar wij lezen ook andere analyses. Feit is dat Nederland het Oeso-percentage simpelweg niet haalt." De PvdA vindt dat vooral de problemen in het hoger onderwijs en het beroepsonderwijs urgent zijn.
Marleen Barth (PvdA), die vorig jaar nog een heel spektakel maakte rondom een meerjarenplan van negen miljard, betreurde dat Hermans zijn beloften niet is nagekomen. "Het plan had moeten dienen om de sector perspectief te geven. Om te laten zien hoe onze economische groei kan worden versterkt via de kennisinfrastructuur. Om scholen in staat te stellen als autonome, professionele organisaties echt eigen beleid te voeren. Daarvoor moeten zij toch weten waar zij financieel aan toe zijn." Mohamed Rabbae (GroenLinks) vroeg Barth waarom ze eigenlijk zo vriendelijk bleef. Als de minister voortdurend zijn beloften niet nakomt zou een motie van wantrouwen toch het minste zijn? Barth nam deze uitdaging niet aan, het bleef bij een klemmende wens.
Hermans somde onverstoorbaar de extra miljarden die hij binnenhaalde nog eens op, zei vervolgens dat dit zeker nog niet voldoende is, maar dat hij er verder niet over gaat. Ten slotte nam de Kamer genoegen met de belofte dat er in het voorjaar een lijst komt met onderwerpen die ook na deze kabinetsperiode van belang zijn. Alleen zal hij de noodzakelijke bedragen er niet aan toevoegen.

Denivellering
Wel doet de minister onderzoek naar de stijging van de schoolkosten en het lesgeld. Weliswaar kunnen ouders, ook bij een modaal inkomen, een tegemoetkoming krijgen, toch blijken gezinnen met meer kinderen in de problemen te komen. Onderzocht wordt nu of het lesgeld niet helemaal afgeschaft kan worden. Nederland is het enige land in de Europese Unie dat lesgeld heft in het voortgezet onderwijs. SP-Kamerlid Harry van Bommel vroeg zich af waarom Nederland het Verdrag economische, sociale en culturele rechten niet naleeft. Daarin staat dat secundair onderwijs voor iedereen toegankelijk moet zijn, onder andere door een geleidelijke invoering van kosteloos onderwijs. Hermans beloofde een onderzoek of het lesgeld niet geschrapt kan worden, vooral omdat er door de teruggave aan mensen met een laag inkomen sprake is van 'rondpompen' van geld. Hij waarschuwde de SP dat dit een denivellerend effect kan hebben op de inkomens in Nederland, maar dat had de SP'er er wel voor over.
De bezuinigingen die nog op de begroting voorkwamen, wilde de Kamer schrappen. De Open Universiteit bijvoorbeeld kampt met een grote terugloop van studenten en heeft veel deelnemers die aan een tweede of derde studie beginnen. Daarom vond de minister een bezuiniging van tien miljoen op zijn plaats. De Kamer had echter net ontdekt dat deze instelling nogal wat zij-instromers op afstand kan scholen. Dat biedt dan weer enig soelaas in de strijd tegen de docententekorten, daarom mag er beslist niet gekort worden op de Open Universiteit.
Hermans was het hier niet mee eens, maar wilde wel kijken naar een andere korting, namelijk die op het hoger beroepsonderwijs. In het hbo is veel gesteggel over het aantal studenten en over het vergoedingsbedrag per student. De onderhandelingen met de Hbo-raad over een nieuw bedrag per student worden volgens Hermans binnenkort afgerond. Daardoor zal waarschijnlijk een groot deel van de bezuinigingen verdwijnen.

Groene ogen
Over het enige echt grote probleem in het onderwijs had de Kamer nog recent gesproken. Om de leraartekorten in het voortgezet onderwijs tegen te gaan wil minister Hermans eenzelfde 'herintrederscampagne' starten als in het basisonderwijs. Kwijtschelding van het collegegeld in ruil voor een contract is nog in het stadium van onderzoek. De Kamerleden hadden nog wat ideetjes. Zo willen de VVD en de PvdA verkorte opleidingen aan de conservatoria voor vakdocenten muziek aan de basisschool. Daarnaast pleitte VVD'er Clemens Cornielje voor een plan om promovendi weer voor de klas te krijgen. Volgens Hermans zijn deze mensen op de arbeidsmarkt echter zeer geliefd, meer kans is er om op de universiteit speciale verkorte trajecten te starten.
Zowel Ursie Lambrechts (D66) als Cornielje vond dat er iets schort aan de toegankelijkheid van het bijzonder onderwijs. Naar de mening van Lambrechts had bijvoorbeeld de quoteringsregeling die de avond vóór het Kamerdebat in Ede tot stand was gekomen, niets meer te maken met de vrijheid van onderwijs. De openbare school neemt vijftig procent zwarte leerlingen aan en de bijzondere school slechts vijftien procent. Je reinste discriminatie, zei Lambrechts: "Ik gooi dan artikel 1 van de grondwet, het verbod op discriminatie, in de strijd tegen artikel 23. Nu zijn het zwarte kinderen, vorige week ging het om gehandicapte kinderen en morgen zijn het kinderen met groene ogen of homoseksuele kinderen." Lambrechts verwijt het paarse kabinet niets gedaan te hebben aan een moderne interpretatie van artikel 23. Hermans zal de Onderwijsraad vragen over dit onderwerp een advies uit te brengen.
De aanslagen van 11 september waren ook voor de Kamer aanleiding om nog eens te praten over de normen en waarden in het onderwijs. Vrijwel alle partijen waren geschrokken van de reacties van een aantal scholen die het niet vanzelfsprekend vonden om drie minuten stilte in acht te nemen of waar men zelfs niet met de leerlingen in discussie wilde gaan. Barth: "Zij zouden dat juist actief moeten doen. Van ons mag de overheid scholen er best op aanspreken of zij werk maken van het opvoeden van kinderen tot volwaardige burgers." Rabbae wilde een onderwijsprogramma ontwikkelen waarbij kinderen kennis opdoen over zichzelf, hun eigen cultuur en godsdienst en de cultuur van anderen. Rabbae: "Zodat niet ieder Turks of Marokkaans meisje steeds weer de vraag krijgt of zij al is uitgehuwelijkt." Staatssecretaris Adelmund wilde wel nadenken over voorstellen die vanuit het ministerie gedaan kunnen worden, maar ze was er huiverig voor om zomaar een soort 'gestolde moraal' bij de scholen neer te leggen. "Ik wil eerst voorbeelden verzamelen van scholen die discussies voeren met hun leerlingen en al ervaring hebben met dergelijke programma's. Ik denk niet dat het werkt als wij een klapper sturen met directieven over hoe het leven te leven valt."