‘Als kostwinner kun je niet overleven’

Inburgeringscursussen zijn een goudmijntje. Zzp’ers verdienen 30 of 35 euro per uur, NT2-docenten met een nulurencontract krijgen 16,50 euro uur. Terwijl er 180 euro per lesuur binnenkomt. Zelfs bij Vluchtelingenwerk bepalen de commerciële taalbureaus de uurtarieven.

“Er is nog nooit zoveel geld geweest voor inburgeringscursussen en er is nog nooit zo slecht verdiend door NT2-docenten”, stelt Simon Verhallen, nestor van het vak en bestuurslid van de Beroepsvereniging van docenten Nederlands als tweede taal (BVNT2). Sinds 2013 worden vluchtelingen en migranten niet meer door de gemeente waar ze wonen naar een taalcursus gestuurd, maar zijn ze zelf verantwoordelijk voor hun inburgering. Ze krijgen drie jaar de tijd om het inburgeringsexamen te halen. Als ze daarvoor een taalcursus willen volgen, kunnen ze maximaal 10 duizend euro lenen bij de Dienst Uitvoering Onderwijs.
Uit een brief over de ontwikkelingen op de inburgeringsmarkt die minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken begin februari naar de Tweede Kamer stuurde, blijkt dat vluchtelingen gemiddeld 6000 tot 6500 euro lenen. “Een fors bedrag”, vindt Verhallen. “Vroeger kregen roc’s 3500 euro voor een traject dat opleidt voor het inburgeringsexamen.” In die tijd waren NT2-docenten in dienst bij een roc en vielen ze keurig onder mbo-cao. Maar sinds inburgering het terrein is van ondernemers zijn NT2-docenten flexwerkers die nauwelijks de kost kunnen verdienen met hun vak. Het zijn vrouwen met hart voor het vak en een man met een goede baan; 65-plussers die hun pensioen aanvullen en journalisten of muzikanten die met een paar inburgeringslessen erbij net een minimuminkomen bij elkaar weten te schrapen. “Als kostwinner kun je echt niet overleven in dit vak”, vat zzp-docent Anja Franken de situatie samen.
In hun personeelsadvertenties laten taalinstituten weten dat de zzp’ers, payrollers en oproepkrachten een ‘marktconform’ honorarium krijg. Om erachter te komen wat ze daaronder verstaan, vroegen we NT2-docenten via linkedin en facebook welke uurtarieven er gehanteerd worden. Ruim dertig docenten gaven antwoord, vijftien NT2’ers waren bereid hun verdiensten mondeling toe te lichten.

Minimumloon
Er zijn nog steeds NT2-docenten die een normaal onderwijssalaris krijgen omdat ze in dienst zijn van een roc of lesgeven aan een internationale schakelklas. Ook zijn er NT2’ers die taalcursussen geven bij bedrijven en daarvoor goede tarieven bedingen. Maar in de inburgering valt er weinig te onderhandelen, want daar bepalen de grote, commerciële aanbieders en payroll-bedrijven als Bisbee en Metafoor de tarieven. Bij taalbureaus NLtraining, Toptaal, Quality Communication en Sagènn krijgen zzp’ers 28 tot 35 euro per lesuur. “Ik heb zelf ooit een keer 40 euro per uur verdiend, maar dat is het hoogste tarief dat ik ooit ben tegengekomen”, stelt Herma Hoeve, die zelf bij Toptaal 32,50 per uur verdient. Wrang, want uit de brief van Asscher blijkt dat inburgeraars ongeveer 12 euro per lesuur betalen. Meestal zitten er vijftien cursisten in een groep, dus komt er 180 euro per uur binnen.
Samen met een aantal NT2-collega’s heeft Hoeve bij de Amsterdamse gemeenteraad aan de bel getrokken over deze bodemtarieven die een inkomen opleveren dat rond het minimumloon ligt. De docenten vinden dat de gemeente bij het aanbesteden van de eigen taaltrajecten moet uitgaan van het advies van de BVNT2. Een zzp-docent die zich moet verzekeren voor arbeidsongeschiktheid en ziekte, moet sparen voor het pensioen en geld apart moet zetten voor perioden waarin er niet gewerkt kan worden, heeft volgens de beroepsvereniging minstens 50 tot 55 euro per uur nodig om op een salaris uit te komen dat vergelijkbaar is met een docent in het reguliere onderwijs. Wethouder Simone Kukenheim onderzoekt nu of bij de volgende aanbestedingsronde het tarief voor docenten opgetrokken kan worden naar 50 euro.
NT2-docenten die op de payroll staan, verdienen 16 tot 18,50 euro bruto per uur, blijkt uit de inventarisatie. Vergelijkbaar met het uurloon van een startende leerkracht in het basisonderwijs, dat uitkomt op 16,77 euro. Nogal karig voor een NT2-docent die minstens een hbo-bachelor en een gespecialiseerde post-hbo opleiding gevolgd moet hebben.
Daar komt bij dat een fulltimer in het onderwijs voor 1659 uur per jaar op de loonlijst staat. In het inburgeringswerk is het vrijwel onmogelijk om zoveel betaalde uren bij elkaar te sprokkelen. Inburgeraars krijgen meestal twee of drie keer per week les in blokken van twee, tweeënhalf of drie uur. Dat levert werkdagen op van vier tot zes uur. Soms, maar lang niet altijd, krijgen docenten per dagdeel of per groep een uur voorbereiding. In het gunstigste geval zou een NT2-docent zo aan veertig uur betaald werk per week kunnen komen.
In de praktijk doet zich dat nooit voor omdat het niet in te roosteren is. Alleen als je ook ’s avonds beschikbaar bent, zoals Herma Hoeve, kun je negen of tien dagdelen per week voor de klas staan. “Ik heb drie groepen en werk drie ochtenden, twee middagen en vier avonden. De ochtenden en middagen die ik niet werk, ben ik druk met het voorbereiden van de lessen. Ik werk zeker vijftig uur in de week en kan ervan leven. Maar ik ben niet verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid en ziekte, dus ik ben wel extra voorzichtig in het verkeer.”

Vrijwilligers
De meeste NT2-docenten lukt het niet om meer dan zes dagdelen per week les te geven. Daar zijn ze dan wel de hele week mee bezig, want met een uurtje voorbereiding ben je er niet in dit vak. “In mijn groepen zitten cursisten van drie of vier verschillende taalniveaus, van analfabeet tot hoogopgeleid”, stelt Oda Veldhuyzen van Zanten die inburgeringscursussen voor Vluchtelingenwerk in Harderwijk verzorgt. “Die krijgen allemaal op hun eigen niveau les en daar zijn ook vijf of zes verschillende methodes voor. Ik heb wel twee vrijwilligers die als klassenassistent fungeren, maar die hebben geen NT2-achtergrond. Ik moet dus bedenken welke oefeningen zij met cursisten moeten doen. Dat vergt heel veel voorbereiding, veel meer dan de twee uur per lesgroep die we daarvoor krijgen.”
Vluchtelingenwerk is met een marktaandeel van 15 tot 20 procent een van de grote aanbieders en zou als non-profitorganisatie zzp’ers best 50 tot 55 euro per uur kunnen betalen. Dat lukt de Amersfoortse vrijwilligersorganisatie NVA en steeds meer kleine taalbureaus ook. En die werken ook nog met kleinere groepen. Maar Vluchtelingenwerk huurt in vijf van de negen regio’s NT2-docenten in via NLtraining, Quality Communication en Totaal Inburgering. Die bepalen daardoor de arbeidsvoorwaarden van ongeveer 70 procent van de Vluchtelingenwerk-docenten.
“Ik werk eigenlijk voor Quality Communication”, stelt Oda van Zanten. “Dat bedrijf strijkt natuurlijk een deel van de cursusgelden op die bij Vluchtelingenwerk binnenkomen. Ik krijg er maar 30 euro per uur van. Daar kan ik van rondkomen omdat ik een klein prepensioen heb, maar voor mensen die echt van dit werk moeten leven, is het natuurlijk veel te weinig.”
Annelies de Jong werkt voor Vluchtelingenwerk in Epe en wordt via een payroll-constructie ingehuurd omdat ze verzekerd wil zijn voor ziekte en arbeidsongeschiktheid. “Daarvoor schakelt Quality Communication weer een payroll-bedrijf in dat mij uitbetaalt. Ik hou zelf maar 14 euro netto per uur over.” In haar regio zijn er dus twee bedrijven die aan de inburgeraars van Vluchtelingenwerk verdienen. Van Zanten: “Vluchtelingenwerk Oost-Nederland wil zelf beslist geen docenten in dienst nemen.”

Prima boterham
Mieneke Demirdjian heeft vijf jaar bij NLtraining gewerkt en werd onder andere ingezet bij Vluchtelingenwerk in Den Helder. Ze had er een nulurencontract en verdiende 22 euro per uitgevoerd lesuur. In dat tarief is al 20 procent voorbereidingstijd verwerkt. Een zzp’er krijgt meer, maar als een nulurencontract afloopt, kun je tenminste ww aanvragen. Niet onbelangrijk, vindt Demirdjian, want na twee tijdelijke contracten moet je er sowieso een half jaar uit. En je bent verzekerd als je ziek wordt, dacht ze. “Maar toen ik vorig jaar een fietsongeluk kreeg waarbij ik een hersenschudding opliep, bleek er in onze contracten te staan dat je alleen in de week van ziekmelding wordt doorbetaald.”
Demirdjian schakelde een advocaat in die aantoonde dat die bepaling niet rechtsgeldig is. “Ik heb mijn geld gekregen, inclusief advocaatkosten, maar dat heeft wel een half jaar geduurd.” Ze is inmiddels overgestapt naar Sagènn, waar ze weer een nulurencotract heeft en maar 16 euro per uur verdient. “Maar daar komt dan een uur voorbereiding per dagdeel bij. In totaal verdien ik nu maar net iets minder dan bij NLtraining.”
Jeroen Prins, directeur/eigenaar van NLtraining, begrijpt niets van de klachten over onderbetaling. Volgens hem kunnen docenten bij hem ‘een prima boterham verdienen’. “Wij beginnen met een bruto maandloon van 2925 tot 3225 euro en rekenen dat terug naar een bruto uurloon. Vervolgens betalen we elk uur dat gewerkt wordt: onze docenten krijgen voor elke drie uur uitvoering een uur voorbereiding, ze hebben dertig dagen betaalde vakantie, ze krijgen extra uren voor overleg en nascholing.”
Na twee tijdelijke contracten krijgen docenten bovendien een vaste baan aangeboden. Dat is pas sinds kort, geeft Prins toe. “Er dreigt een enorm tekort aan NT2-docenten, daarom gaan wij ze meer aan ons binden. Ik schat dat twaalf tot veertien van de 155 docenten al een contract voor onbetaalde tijd heeft.” Na enig aanhouden blijkt dat niet om vaste banen voor drie of vier dagen in de week gaat, maar om hybride contracten waarbij een docent voor een paar uur per week in vaste dienst komt. De rest van de uren wordt flexibel ingevuld. Een constructie die in het hoger onderwijs ook al gesignaleerd is en die bedacht is om onder de vorig jaar aangescherpte flexwet uit te komen.

Garanties
Dorine Manson, directeur van Vluchtelingenwerk schrikt van de berichten over onderbetaling. “We hebben deze signalen niet eerder gekregen. Niet van onze docenten, maar ook niet van de BVNT2 waar we regelmatig contact mee hebben. Maar onderbetaling van onze docenten, lijkt me erg ongewenst.” Een intern onderzoek moet uitwijzen hoe het gesteld is met de arbeidvoorwaarden van NT2-docenten die via commerciële taalbureaus worden ingehuurd.
Maar nu is al duidelijk dat er bij het afsluiten van de contracten onvoldoende is gekeken naar hoe het bedrag dat Vluchtelingenwerk de bureaus betaalt, is opgebouwd en welk gedeelte daarvan voor de docent is, erkent Manson. “We moeten bij toekomstige onderhandelingen betere garanties krijgen voor een faire betaling van docenten. Als je het aan de markt overlaat, ontstaan er kennelijk onwenselijke situaties. We hebben al vastgelegd aan welke kwaliteitseisen onze inburgeringscursussen moeten voldoen als we ze laten uitvoeren door marktpartijen. Misschien moeten we daarin ook eisen stellen aan de honorering van docenten.”

Met medewerking van reseacher Tricia Bots.
Het journalistiek onderzoek voor dit artikel is deels bekostigd uit een werkbeurs die beschikbaar is gesteld door het Onderwijsfonds COCMA. Meer informatie: www.onderwijsjournalistiek.nl