blad nr 12
17-6-2000
auteur T. van Haperen
Column

Ziek, zwak en misselijk

Leerkracht heeft geen perspectief is de kop boven een klein bericht in het Eindhovens Dagblad, waarin verslag wordt gedaan van een ritueel dat vroeger in het Oostblok veelvuldig werd gebezigd. De arbo-adviesdienst Maashorst werd bekroond met het keurmerk arbeider van het jaar. De dienst kreeg deze fraaie beloning voor inspanningen om het ziekteverzuim in het onderwijs in Brabant en Limburg terug te dringen. De uitreiking werd uitgevoerd door J. Welzen, manager van de stichting Vervangingsfonds, een instelling die namens de overheid de ziektevervangingen in het onderwijs financiert. Welzen zit als beheerder van een van de laatste declaratiespaarpotjes op hete kolen. Zieke leraren zonder nadenken vervangen en een overheidsfonds de rekening sturen, kan niet meer. Welzen en zijn organisatie vallen onder het kopje Ronbeheersbare overheidsuitgaven1 en dat is al twee decennia een doodvonnis. De volgende stap is bekend: vervangingsgeld wordt overgeheveld naar besturen, rectoren krijgen de wacht aangezegd en zieken staan zwalkend voor de klas of worden vervangen door collegae. Een succesvolle strategie die ook zonder deze maatregelen wordt uitgevoerd, een groeiend lerarentekort heeft de vervangingskosten namelijk al geminimaliseerd. Verschil is alleen dat de besparing voor de bestuurders is, die daarmee vrolijk de beursvloer ophuppelen om hun recente nasdaq-verliezen aan te zuiveren. Het nadeel is voor de kleine scholen die wanhopig hun eigenheid bewaken. Zij zullen zich suf moeten bidden om een naderende ziektegolf af te wenden. Mocht de Lieve Heer de gebeden niet verhoren, dan worden ook zij gedwongen aansluiting te zoeken bij een groot bestuur zonder gezicht. Gek genoeg maakte Welzen zich over de devaluatie van het grondrecht vrijheid van onderwijs niet druk, terwijl een eerlijke kans voor kleine onderwijsinstellingen met een sterke identiteit juist het bestaansrecht van zijn fonds rechtvaardigt. Een bedreigde Welzen koos echter een heel andere strategie en koppelde zijn terminale organisatie aan smalltalk die ook vaak door eigentijdse personeelsmanagers wordt gebezigd. Het ziekteverzuim van zeven procent is hoog en dat vindt zijn oorzaak in de schoolorganisatie: de leerkracht heeft te weinig perspectief, brandt op omdat er in het onderwijs een geringe mogelijkheid is om van werkplek te veranderen. Dat laatste klopt natuurlijk. Vroeger ging een onderwijzer doorstuderen in een vak dat hem aansprak. Na het behalen van het tweedegraads diploma werd hij leraar. Als het vuur van de vooruitgang daarna nog smeulde, dan studeerde hij verder voor zijn eerstegraads. De echte doorzetters werkten zich op naar een directiefunctie. Bij elke stap namen status en beloning toe, maar dat is niet meer. Een onderwijzer wil niet naar het voortgezet onderwijs. Liefde voor het vak is uit de tijd, perspectief op een baan op één school gering en het werk in het tweedegraads veld onbeschoft zwaar. Een eerstegraads bevoegdheid is eveneens zinloos, want schaal 12 wordt niet meer uitgekeerd aan gewone leraren. Verder valt op dat directiefuncties onbereikbaar zijn voor onderwijspersoneel. Door schaalvergroting is het aantal plaatsen afgenomen, rectoren en conrectoren zijn opvallend immobiel en bovendien groeit de voorkeur voor expertise van buiten de sector. Welzen heeft gelijk als hij stelt dat de organisatie van scholen potdicht zit, maar of hij daarmee de oorzaak van burn-out te pakken heeft, blijft twijfelachtig.
Onlangs bezocht Ravi Shankar ons land. Deze man is tachtig jaar oud, komt uit India en speelt sitar. Hij kwam hier om geld te verdienen met een optreden, iets dat hij al tientallen jaren doet zonder te zeuren over pijn in de onderrug en chronische vermoeidheid. Met een leven lang leraar is evenmin iets mis. Bovendien behoort tevredenheid met het bestaan tot de verantwoordelijkheid van het individu. Een leraar die in bed droomt van ander werk, kan dat maar beter overdag gaan zoeken. Kansen genoeg, volgens krantenberichten wordt de arbeidsmarkt alleen maar krapper. Welzen en zijn personeelsmanagementmaffia willen echter de ontevredenen met paternalistische zorg binnenhouden. Creatie van baantjes zonder status en salaris moeten mobiliteit en arbeidssatisfactie herstellen. Een misvatting die betaald wordt met bezuinigingen op lesactiviteit, waarmee de volgende golf ziek, zwak en misselijk is ingezaaid. De cursussen tijdbeheersing, omgaan met stress en revitalisering senioren van arbo-dienst Maashorst zullen daar weinig aan veranderen. De tijd wordt beheerst door het rooster, stress komt door het grote aantal leerlingen per leraar en revitalisering van senioren is onzin. Het vliegtuig stort neer, de piloot roept going down, going down` een tussentijdse reparatie zal weinig uithalen.