- blad nr 20
- 12-12-2015
- auteur A. Kersten
- Redactioneel
Verliefd op vastgoed, verblind door ambities
Een déjà vu voor onderwijsminister Jet Bussemaker. Eind 2012 kreeg ze in hetzelfde zaaltje aan het Haagse Lange Voorhout een kritisch onderzoek over het Amarantis-debacle uitgereikt. “Ik had niet gehoopt dat ik hier op de kop af drie jaar later weer een rapport over falend bestuur in ontvangst zou nemen”, zegt ze met een wrange glimlach in het licht van de televisiecamera’s tijdens een persconferentie begin december.
En toch is het zover: de conclusies over het nieuwbouw-echec bij Roc Leiden liegen er niet om. Met ’ontspoorde ambitie’ vat de onderzoekscommissie een vastgoedproject van meer dan tien jaar treffend samen. Roc Leiden verhuisde van ruim twintig kleinere locaties naar twee enorme panden bij de stations Lammenschans (2011) en CS (2013). Onderweg groeiden de bouwplannen uit tot megalomane proporties. Uitgedrukt in cijfers: van één schoolgebouw van 32 duizend vierkante meter voor 46 miljoen euro naar twee megapanden van samen honderdduizend vierkante meter voor meer dan tweehonderd miljoen euro. Er kwam een parkeergarage, supermarkt en ruimte voor andere bedrijven.
Verliefd
Er heerste een andere tijdgeest. Voor de financiële crisis toesloeg in 2008 groeiden de bomen tot aan de hemel. Een mbo-instelling die in het schoolgebouw leerbedrijven onderbracht was helemaal in de mode. En ook de concurrentiestrijd met andere roc’s speelde een belangrijke rol in de wens om twee beeldbepalende gebouwen te laten verrijzen op sleutellocaties in de stad. Het was een ambitie waarmee de toenmalig voorzitter Jacques van Gaal in 2001 Roc Leiden binnenstapte, en waarin hij later collega-bestuurder Marieke Jas in meevoerde. Het schoolbestuur was verliefd op bouwen, aldus het rapport. “En liefde maakt blind”, zegt commissielid Hendrik van Moorsel, die destijds ook al betrokken was bij het Amarantis-onderzoek. Een tunnelvisie heeft het bestuur bevangen, beaamt commissievoorzitter Pauline Meurs: “Een belangrijke stap bij het ontsporen was dat die ambitie van één naar twee gebouwen werd uitgebreid. Een andere was die bijzondere financiële constructie voor het gebouw Lammenschans. Op het moment dat men die brug over was, werd het een proces van redderen, oplossingen zoeken voor allerlei tegenvallers die zich opstapelden.”
Verwijt
Dat de leiding van Roc Leiden zich aan de nieuwbouw vertilde, is niet het zwaarste verwijt van de onderzoekscommissie. Wel dat ze de problemen over zich afriep. Het bestuur organiseerde te weinig tegenspraak en omringde zich met vertrouwde adviseurs die op provisiebasis tonnen aan publieke middelen toucheerden. “Als je zulke grote investeringen doet, zorg dan dat je adviseurs in huis haalt die je soms ook extreem ongemakkelijke vragen stellen en je confronteren met je eigen doelstellingen”, zegt Meurs. Bij de Lammenschans-kolos, gebouwd in eigen beheer, verkeek het roc zich op een financiële constructie die de school later als een molensteen om de nek zou hangen. Door alle huisvestingslasten dreigde de school begin dit jaar te bezwijken. De toenmalige bestuurders, tot 2011, hebben “onverantwoord en verwijtbaar” gehandeld en kunnen mogelijk aansprakelijk worden gesteld, oordeelt de commissie snoeihard.
Minister Bussemaker roept de raad van toezicht van Roc Leiden “met klem” op om die aansprakelijkheid te laten onderzoeken. Daaruit zal dan moeten blijken of er sprake was van wanbeleid, zoals de Ondernemingskamer onlangs vaststelde bij de failliete zorginstelling Meavita.
Kritisch
Minder hard oordeelt de commissie over de toenmalige raad van toezicht, die het bestuur moest controleren. In juni 2006 traden vier nieuwe toezichthouders aan. Een van hen was hogeschoolbestuurder Ron Bormans, die praktijkervaring meebracht en in de nieuwbouwcommissie plaats nam. De nieuwe toezichthouders stelden zich kritisch op, maar werden volgens het rapport al snel ‘meegezogen in de snelheid die het nieuwbouwtraject dan al heeft gekregen. Ze stellen vragen, plegen interventies, maar deze komen veelal net iets te laat.’
De verhouding met het bestuur raakte gespannen. In 2008 startte de raad van toezicht gesprekken met Van Gaal over diens vertrek. Maar het duurde tot de zomer van 2011 voordat hij afscheid nam
Al die tijd bleef Van Gaal het nieuwbouwdossier beheren. Zijn vertrek markeert volgens de onderzoekscommissie een belangrijk kantelpunt in de chronologie. Van Gaals opvolger probeert de erfenis met alle macht bij te sturen. De nieuwe bestuursvoorzitter, Jeroen Knigge, krijgt het nieuwbouwdossier op zijn bureau en concludeert dat zich grote financiële problemen aandienen. In het Onderwijsblad vertelde Knigge eerder al hoe hij in het voorjaar van 2012 samen met OCW-directeur-generaal Renk Roburgh bij het Lammenschans-gebouw stond en zei: “Kunnen we binnenkort koffie drinken, Renk? Ik heb denk ik een groot probleem.”
Hulproep
Die hulproep vindt op het ministerie lange tijd weinig gehoor. Het signaal wordt doorgezet naar de Onderwijsinspectie, die Roc Leiden onder verscherpt toezicht plaatst. Het jaar erna legt de Inspectie het voortslepende dossier neer bij minister Bussemaker, die vervolgens een rijksconsultant naar Leiden stuurt.
Intussen stapelen de complicaties zich op, tot de minister begin 2015 ingrijpt als de instelling alsnog failliet dreigt te gaan. De periode tot begin 2015 heeft onnodig lang geduurd, concludeert de commissie over het overheidsoptreden. Meurs verwijst naar de noodkreet van Knigge in 2012. “Uiteindelijk duurt het nog drie jaar voordat de minister een machtswoord gebruikt en met een oplossing komt. Dat redderen, wat het college van bestuur en de raad van toezicht deden, dat deed het ministerie en de inspectie in feite ook.”
Tijdens de persconferentie staat minister Bussemaker ook even stil bij de kritiek op het overheidsoptreden. “De verbeteringen die we hebben ingevoerd naar aanleiding van het Amarantis-rapport waren toen nog in ontwikkeling”, zegt ze kort. “Maar ik erken: het had strakker en scherper gekund.”
Voor de geïnteresseerde lezer onthult het rapport nog een saillant detail. Een medewerker en een adviseur van het roc gaven in juni 2010 een presentatie over hun bijzondere nieuwbouwfinanciering op het ministerie van Onderwijs, bij de directie mbo. Ze hielden een gloedvol pleidooi voor meer van dit soort constructies. Aanwezige ambtenaren zouden destijds positief hebben gereageerd. Dat laatste kan het ministerie volgens een voetnoot van de commissie niet bevestigen.