- blad nr 18
- 14-11-2015
- auteur . Overige
- Redactioneel
Dag leerplicht. Hallo leerrecht
Leuke dingen op school? Mijn zoon moet er smakelijk om lachen. Na school: ja. Tijdens school: nee. School remt mij af, zegt hij. Hij vindt het constante zitten, eenzijdig luisteren en moeten uitvoeren van saaie opdrachten die nergens toe dienen, demotiverend.
Na school drumt hij. Ook op school, dat dan wel. Want de school vindt musicerende jongeren hartstikke leuk. Alleen, de huidige wetgeving verplicht een school tot opleiden voor het staatsdiploma. De roep om individuele leerroutes, talentontwikkeling en het stimuleren van meer autonomie bij leerlingen (en docenten) staat haaks op de wijze waarop het onderwijs is georganiseerd: archaïsch.
Toen dit systeem werd opgebouwd tijdens de industrialisatie wilden we als samenleving de arbeidsproductiviteit verhogen. Met lopende banden en planning en controlesystemen tot gevolg. Na verloop van jaren bleek een bijeffect van de, inmiddels doorgeslagen, controletechnieken dat mensen zich minder betrokken voelden bij hun werk. Bedrijven weten als geen ander dat betrokkenheid bij kennisintensieve werkzaamheden een vereiste is voor succes. Ze sneden daarom managementlagen weg, vergrootten de complexiteit van banen en maakten arbeid flexibeler.
Controledrift
In het onderwijs (en overigens ook in de zorg en bij de politie) is de controledrift nog alom aanwezig. En dat bevalt slecht, blijkt uit de cijfers van het in april 2015 verschenen rapport van de Onderwijsinspectie De staat van het onderwijs. Terwijl de efficiëntie en doelmatigheid in het Nederlandse onderwijs weer zijn gestegen, is de motivatie om te leren bij de Nederlandse leerling het laagst van heel Europa. En in plaats van de boel naar aanleiding van dit soort rapporten een beetje te laten vieren, doen veel scholen er een schepje bovenop. Zo kwam mijn dochter, net op de middelbare school en nog zeer gemotiveerd, een keer onbedoeld te laat op school. Alle alarmbellen rinkelden. Dit te laat komen werd gekenmerkt als verzuim.
Intrinsieke motivatie verdwijnt als sneeuw voor de zon als er te veel op straffen en belonen wordt vertrouwd. Zo ligt de opdracht ‘poster klassenregels’ al weken onaf op de grond in mijn dochters kamer. Ik vroeg: “Maar je mocht de regels toch zelf bedenken?” “Nee”, luidde het korte antwoord. De rauwe werkelijkheid van het moeten in plaats van het willen dient zich in rap tempo bij mijn dochter aan.
Als we school een plek van ontwikkeling willen maken, zullen we de oriëntatie van ons onderwijs opnieuw moeten bepalen.
Motivatie
Daarvoor moet de plicht om te leren veranderd worden in het recht om te leren. Het is duidelijk dat als we in onze samenleving willen overleven, wij onszelf dienen te ontwikkelen. Die drang voelt eenieder op een bepaald moment. Het recht om ons te ontwikkelen krijgen wij van de samenleving. Als we van leren een recht maken in plaats van een plicht, ontlasten we scholen van hun controlerende taak op bijvoorbeeld verzuim. Aanwezigheid is dan de verantwoordelijkheid van de lerende zelf.
Geef daarom ieder kind na de basisschool achtduizend uur leerrecht. Na het behalen van een (niet-leeftijdsgebonden) verplicht basisniveau mag de lerende zelf weten wat hij wil leren, waar en in welk tempo.
Als de verantwoordelijkheid voor leren en ontwikkelen bij de lerende (en de ouders) komt, worden leerroutes per definitie individueel en zijn ze altijd op maat. Leerlingen hoeven niet langer op één school hun opleiding te volgen. Ze kunnen met hun uren verschillende trajecten volgen op verschillende onderwijsinstituten. Dat hoeft niet achter elkaar door, kan tegelijkertijd, na elkaar of, als je het rond je zestiende allemaal niet meer weet, met een tussenpauze van een jaar (of twee).
De scholen zijn in deze constellatie noch verantwoordelijk voor de aanwezigheid van leerlingen noch voor het diplomaresultaat. Dat is de lerende zelf.
Als scholen geen controlerend instituut meer hoeven te zijn, kunnen ze zich toeleggen op professionalisering, specialisatie en het bieden van onderwijs op maat; kortom op de inhoud en de ontwikkeling van autonome motivatie.
Verzuim bestaat niet meer en alleen daarom al is deze verandering hoogstnoodzakelijk. Want ik heb een enorme hekel aan dat woord.
Marjoke Hinnen is leraar en historicus
Dit artikel verscheen eerder in de Leeuwarder Courant