Gebukt onder de rekendruk

De bakkers, beveiligers en verpleegkundigen van morgen moeten kunnen rekenen om een mbo-diploma te halen. Maar wat als het rekenexamen een struikelblok blijkt?

De bakker op de hoek, de beveiliger bij het concert, de medewerker van het kinderdagverblijf. Voordat ze aan de slag kunnen met een mbo-diploma, zullen ze in de toekomst allemaal een rekenexamen moeten maken, én halen. Zo ook de doktersassistentes die stage lopen in de praktijk van huisarts Marieke de Wijk in Muntendam. “Geweldige meiden, prima opleiding, maar ik zie hoe ze onder de rekentoets zitten te zuchten.”
Ruim een half miljoen studenten telt het mbo, waarvan bijna de helft een opleiding op mbo-niveau 4 volgt. Ondanks alle kritiek vanuit het onderwijsveld en de Tweede Kamer, houdt staatssecretaris Sander Dekker vol: rekenen wordt een examenvak waarvoor studenten een voldoende moeten halen. Voor mbo-niveaus 2 en 3 wordt rekenniveau 2F verplicht gesteld, dat doorgaat voor wat een burger minimaal nodig heeft in het dagelijks leven. Vanaf schooljaar 2016-2017 kunnen studenten erover struikelen. Voor mbo-niveau 4 is het volgend schooljaar al zover. Niveau 4-studenten worden afgerekend op rekenniveau 3F, dezelfde moeilijkheidsgraad die voor havo- en vwo-leerlingen geldt.
Ook De Wijks dochter, die een mbo niveau 4 toerisme-opleiding volgt, heeft ermee te maken. Het rekenexamen baart dochter én moeder grote zorgen. De Wijk: “Op het vmbo heeft mijn dochter wel wiskunde, maar geen rekenen gehad. De meeste leerlingen in haar klas haalden bij binnenkomst op het roc niet eens 1F [het rekenniveau voor kinderen aan het eind van de basisschool]. Ik vind dat je leerlingen er niet op mag afrekenen als ze zo’n enorme kloof moeten overbruggen.”

Inspanning
Die kloof zien docenten bij meer mbo 4-opleidingen. Jan Timmerman, rekencoördinator en -docent bij Business and Administration College van Roc Midden Nederland in Amersfoort: “Waar ik werk is met name bij de juridische opleidingen het instroomniveau ver onder de norm van 2F waarmee ze zouden moeten instromen. Dit schooljaar zat 45 procent bij binnenkomst op 1F, acht procent scoorde daar zelfs nog onder. Je kunt je voorstellen hoeveel moeite het kost om studenten twee rekenniveaus te laten stijgen. Dat is haast onmogelijk.”
Iwan Donkers, rekendocent bij de afdeling Veiligheid en Vakmanschap van het Vitalis College in Breda: “Van de studenten op een niveau 4-opleiding mode komt zeker de helft binnen op rekenniveau 1F of eronder.” Er zijn ook grote verschillen tussen vmbo-scholen. “Bij de ene vmbo-school worden leerlingen een uur per week achter de computer gezet, bij de andere krijgen ze een paar uur klassikaal les.”
Timmerman: “Er zit de afgelopen jaren wel een stijging in het instroomniveau, maar minder dan ik zou willen zien.” Het idee achter het stelsel van referentieniveaus in het voortgezet en beroepsonderwijs is dat mbo 4-studenten het vmbo hebben afgerond met rekenniveau 2F, want dat wordt daar vanaf volgend jaar vereist. “Maar zover is het nog niet.”

Werk
Een vraag die in de praktijk bovendien veel wordt gesteld, is: hebben mbo 4-studenten eigenlijk wel allemaal rekenniveau 3F nodig. Veel van hen gaan na hun opleiding direct aan het werk.
Mees de Jong, bestuurslid van de Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs (Job): “Er zijn studenten die niveau-3F niet aankunnen, maar die het misschien ook niet nodig hebben voor het beroep dat ze kiezen.”
Monica Wijers, onderzoeker bij het Freudenthal Instituut van de Universiteit Utrecht: “De rekeneisen in het mbo zijn het resultaat van een opeenstapeling van besluiten en bijstellingen. Als je nog eens terug kijkt, waarbij we nu weten dat het rekenexamen zo zwaar meetelt, kun je inderdaad de vraag stellen: had je niet voor het hele mbo 2F moeten kiezen? Met de mogelijkheid om een examen op 3F te doen als je dat zelf wilt of nodig hebt voor je vervolgopleiding?”
Wat als het rekenexamen een onoverkomelijk struikelblok vormt? Zullen studenten dan zonder diploma afhaken? “Goede vraag”, reageert onderzoeker Wijers. “Ik ben er niet zo blij mee dat het een toets is met zulke zware gevolgen. Je kan ook het cijfer weergeven op een diploma, maar hem uit de zak/slaag-regeling halen. Dan kan de werkgever kijken of de rekenvaardigheid een probleem is.”

Versnipperd
Was het rekenonderwijs bij veel roc’s aanvankelijk versnipperd over een heleboel leerkrachten, tegenwoordig wordt rekenen vaker geconcentreerd bij een kleinere groep docenten. “Iedere docent kan rekenen, maar niet elke docent kan rekenen geven”, aldus rekendocent Gert Haveman van Roc Menso Alting in Groningen.
De tussenresultaten stemmen voorlopig niet vrolijk. Uit landelijke scores bij de proefexamens over collegejaar 2013-2014 blijkt dat een derde van de mbo 4-studenten een vier of lager haalt. Mbo niveau 3 scoort beter, niveau 2 slechter. Om al te grote brokken te voorkomen, spant staatssecretaris Dekker een pragmatisch vangnet. Volgend schooljaar geldt een 4,5 nog als voldoende. En de norm wordt verder verlaagd als er meer dan vijf procent extra gezakten zijn door de rekentoets. Lapmiddelen, vinden critici.
Kritiek richt zich ook op het examen zelf. “Leerlingen moeten eerst uitzoeken hoe een som bedoeld is. De rekentoets hoort geen intelligentietest te zijn”, aldus De Wijk. Het examen zou ook veel te taalgericht zijn, waardoor studenten met taalproblemen er extra moeite mee hebben. Rekencoördinator Timmerman herinnert zich een bijeenkomst eind 2011 van het Steunpunt Taal en Rekenen waarbij tijdens een lezing werd gezegd dat het wel meeviel met de taligheid van de vragen. “Kritiek vanuit de zaal werd aanvankelijk weggewuifd.”
Inmiddels ziet Timmerman wel verbeteringen. “Zoals de mogelijkheid om terug te bladeren naar vorige vragen. Er wordt wel geluisterd naar de kritiek. Zo wordt ernaar gekeken om deelscores bij een som mogelijk te maken. Nu betekent een fout antwoord nul punten, ook als een student meerdere stappen in de som goed doorloopt.”
Huisarts De Wijk ziet nog steeds veel beren op de weg. Mbo-studenten lopen langdurig stage, soms zelfs in het buitenland. Lastig als je dan je rekenexamen moet maken. Of als je toch nog bijgespijkerd moet worden. “Het ergert me ontzettend als ik de staatssecretaris hoor zeggen dat het rekenexamen prima is te maken. De rekentoets wordt over de hoofden van al die duizenden leerlingen doorgevoerd.”