blad nr 8
18-4-2015
auteur T. van Haperen
Column

De lumpsumblues

Half maart publiceert De Volkskrant een column van Aleid Truijens. Over het bekostigingstelsel. De lumpsum. Onderwijsinstellingen krijgen budget. Daar betalen ze alles van. Lessen, gebouwen, koffie. Wat dan prioriteit heeft, hoe dat moet, een zak met geld verdelen, is aan bestuurders. En ja, dat geeft gedoe, die lumpsum. De leraar is een kostenpost, de leerling brengt geld op en beleidsvrijheid, leuk idee, maar beleid kost geld en dat komt pas vrij na bezuinigen. Op jou en mij dus. De duivelse drie-eenheid. Grote klassen, onbevoegden, werkdruk. En dan zijn er nog de prutsers die de beleidsvrijheid niet aan kunnen. De jargon brallende bestuurders met hun ‘niet meer van deze tijd’ en ‘oplossingen op maat’. Zij raken budgettair het overzicht kwijt en eindigen met collectieve zelfmoord. Hun namen? Amarantis, ROC Leiden, BOOR. Nu is dit verhaal vaker verteld en onderwijsbestuurders reageren daar begrijpelijkerwijs verontwaardigd op. Deze keer publiceren Arno Peters en Peter van Laarhoven een tegenstuk in dezelfde Volkskrant. Peters en Van Laarhoven zijn van het bestuur Haaglanden. Zij vinden dat Truijens de excessen benadrukt en vergeet dat het meestal goed gaat. Bij Haaglanden werken ze bijvoorbeeld keihard. Aan het pedagogisch didactisch klimaat. Alleen die verdomde overheid. Die geeft te weinig geld. Dat is het echte probleem. En ja, klopt natuurlijk. Hef de schaarste op en huup, huup, huup, barbatruc, weg is alle ellende.
En zo kabbelt het gesprek over de lumpsum heen en weer. Al twintig jaar. Leraren benadrukken dat zij het feestje betalen. Bestuurders zeggen, perfect is anders, maar zie de lumpsum als democratie; we hebben niks beters. Waarna de argumentenuitwisseling smoort in een verwijzing naar vroeger. Toen lagen scholen aan de ketting van een regelzuchtig ministerie. Dat was niet goed. Niet meer van deze tijd. Partijen knikken instemmend. En dat is gek, want het is niet waar. Scholen hadden voor de lumpsum meer beleidsvrijheid dan nu. Er waren minder regels. Kosten konden gedeclareerd worden in Den Haag. De schoolleider gaf als eerste onder zijn gelijken richting aan het beleid. Budgettaire en organisatiespanning bestond amper. Het enige wat telde was onderwijs. Hoe ik dat weet? Ik begon in de tijd dat het declaratiestelsel op zijn laatste benen liep. Mijn rector en ik vonden bijvoorbeeld mijn loon te karig. Na een half uurtje Haagse regeltjes interpreteren zat ik een paar schalen hoger. Daardoor koos ik voor de klas en niet voor een jasje dasje baan bij een bank. De lumpsum heeft deze collegiale verwevenheid vernield. De schoolleider van nu is zetbaas van het bestuur. Zijn leraren staan mijlenver van hem af. Hij moet de reserves spekken. Budgettaire kaders oprekken. Politiek bedrijven binnen het bestuurlijk verband.
De lumpsum staat voor de Machiavellisering van het onderwijs. Een speeltuin voor uitgerangeerde politici. House of cards-handigheid heerst. En leraren? Die staan met gebogen rug aan de lopende band en murmelen in koor: ik werk te veel, voor veel te weinig, de vrouw is weg, de fles is leeg, ik zing de lumpsumblues. Dus ja, vroeger was het beter.