‘Passend onderwijs is geen middel tegen alle kwalen’

In elke klas zitten kinderen wier rechten geschonden worden omdat ze opgroeien in armoede, gepest worden of thuiszitten in plaats van op school. Kinderombudsman Marc Dullaert controleert de naleving van de kinderrechten en adviseert de overheid over oplossingen. Dit jaar wordt passend onderwijs het belangrijkste onderwerp.

Marc Dullaert heeft de vraag ‘wat verwacht u van scholen op het gebied van kinderrechten?’ nauwelijks gehoord of hij veert overeind om een vurig pleidooi af te steken. “Als je het kinderrechtenverdrag ondertekent, hoor je daar in het onderwijs op in te gaan. Ik pleit ervoor de kinderrechten op te nemen in het burgerschapsonderwijs of maatschappijleer, dat is cruciaal.” Veel kinderen weten niet dat ze vanaf 12 jaar bij een scheiding hun standpunt over de omgangsregeling kenbaar mogen maken aan de rechter. Dat ze vanaf 12 jaar mogen meebeslissen over medische ingrepen en vanaf 16 jaar daarover zelf mogen beslissen. “Het is essentieel dat kinderen veel beter weten wat hun rechten zijn, want we maken dagelijks mee dat kinderen bellen met vragen en klachten.”
Alleen al over onderwijs ontving in 2012 de Kinderombudsman 197 klachten. Het leeuwendeel ging over kinderen die thuiszitten. “Het zijn kinderen die wel naar school willen, maar geen geschikte plek kunnen vinden omdat ze een chronische ziekte, autisme of een handicap hebben.” Maatwerk is nodig voor deze leerlingen, adviseerde de Kinderombudsman in het vorig jaar verschenen rapport ‘Van leerplicht naar leerrecht’.
Dullaert is een joviale man en tot dan toe een rustige verteller. Maar gevraagd naar het advies windt hij zich zichtbaar op: “Ik snap nog steeds niet waarom maatwerk voor thuiszitters niet zou kunnen. Voor ‘the best and brightest’ pleit staatssecretaris Dekker ook voor maatwerk. Dan moet je dat ook mogelijk maken voor kinderen met wie het minder goed gaat. Minister Bussemaker maakt een miljoen euro vrij zodat studenten online colleges kunnen volgen. Bij thuiszitters gaat het ook om kinderen die graag thuis onderwijs willen volgen, omdat ze ziek zijn.”
Er is hoop voor de thuiszitters. Dullaert vertelt dat er tijdens een expertmeeting met de staatssecretaris is gesproken over een thuiszittersakkoord. “Het gebeurt nu regelmatig dat een kind weken thuiszit omdat ouders en het schoolbestuur een loopgravenoorlog zijn begonnen. We willen dat een leerrechtregisseur de bevoegdheid krijgt om knopen door te hakken als ouders, school en het bestuur er niet uitkomen waar de leerling heen kan. We zijn in afwachting van de reactie van de staatssecretaris.”

Pesten
Dullaert denkt niet dat de zorgplicht, die scholen met passend onderwijs krijgen, thuiszitters zal helpen. “Passend onderwijs is een prachtig geformuleerde naam, maar geen middel tegen alle kwalen. Dat een school de plek kiest waar je terechtkomt, wil nog niet zeggen dat je op de plaats belandt die bij je past. Passend onderwijs zie ik daarom niet als oplossing voor deze kinderen.”
Ook voor zorgleerlingen heeft het primair onderwijs niet de mogelijkheden om maatwerk te bieden, voorziet hij. “Daar is training van leerkrachten voor nodig en daar is geen geld voor.” De Kinderombudsman ziet passend onderwijs als het belangrijkste onderwerp op onderwijsgebied dit jaar. “Het gaat om een ingrijpende hervorming die betrekking heeft op kwetsbare kinderen. Scholen krijgen het voordeel van de twijfel, maar we houden de ontwikkelingen goed in de gaten. Ik wil graag zien of de doelstellingen gehaald worden.”
Vorig jaar lanceerde de Kinderombudsman samen met staatssecretaris Dekker een plan van aanpak tegen pesten, een op de tien kinderen is daar slachtoffer van. Scholen worden wettelijk verplicht pesten aan te pakken en een bewezen effectieve antipestmethode in te voeren. In april brengt Dullaert samen met de staatssecretaris een lijst naar buiten waarop het succes van landelijke antipestmethodes te zien is, kondigt hij aan. “De bewustwording in de lerarenkamer en op bestuursniveau is vergroot. Straks weten scholen wat effectieve methodes zijn. Als de antipestwet wordt aangenomen door de Tweede Kamer gaat de Onderwijsinspectie controleren of scholen met een van die methodes werken.” Het zal niet voldoende zijn om pestgedrag volledig te stoppen, realiseert hij zich. “Helaas zal pesten iets van alle tijden blijven, maar er is winst te behalen. In Finland heeft bijvoorbeeld de Kiva-methode, die ook in Nederland gebruikt wordt, pesten met 30 tot 40 procent terug kunnen brengen. Dat is nogal wat.”

Armoede
Armoede is een ander onderwerp waarover de Kinderombudsman een rapport uitbracht, ‘Kinderen in armoede in Nederland’. Een op de negen kinderen, 383.000 in totaal, groeit op in armoede. “Gemiddeld zitten in een klas drie kinderen uit arme gezinnen. We zijn geen ontwikkelingsland, maar zorgelijk is het wel”, vindt Dullaert. Armoede betekent sociaal niet mee kunnen doen: niet op een sportclub of op muziekles te kunnen, nooit eens nieuwe kleding hebben. “Het geeft stress, kinderen slapen slecht en hebben hoofdpijn, omdat ze voortdurend in angst leven over geldgebrek. Zal er ontbijt zijn, zal ik me ziek melden omdat ik binnenkort jarig ben en er geen geld is om te trakteren? Armoede zit in je hart en je hoofd, het bepaalt je manier van kijken. Het toekomstperspectief van deze kinderen gaat niet verder dan de voordeur. Als je vraagt wat ze willen worden, noemen ze de kortste en goedkoopste opleiding.”
Armoede is een taboe, merkte hij tijdens het onderzoek. “Kinderen schamen zich en vertellen hun beste vriendjes niet dat thuis de elektriciteit is afgesloten of dat er niets in de koelkast zit. Dat maakt het voor leerkrachten heel moeilijk om armoede te zien. Ik verwacht ook niet dat ze al deze kinderen op sleeptouw nemen.” Wel kunnen scholen zorgen voor een fonds zodat alle kinderen mee kunnen met uitjes en buitenlandse reizen. “Een dagje pretpark kost zo 50 euro en een reis naar Italië voor het vak Latijn een paar honderd euro. Niet elke leerling doet daaraan mee, want dat zijn onoverkomelijke bedragen voor leerlingen uit arme gezinnen. Denk er als school over na wat een reis betekent voor kinderen die onder de armoedegrens leven en zorg dat ouders naar draagkracht kunnen bijdragen.”

{kadertje}

Marc Dullaert (1963) is sinds 1 april 2011 de eerste Kinderombudsman van Nederland. De Kinderombudsman controleert of de overheid en onderwijsorganisaties de kinderrechten in Nederland naleven. Op basis van signalen en onderzoeken brengt hij advies uit. Dullaert is oprichter en bestuursvoorzitter van Stichting Kidsrights en grondlegger van de Internationale Kindervredesprijs.