Je ziet mensen vaak in een fuik zwemmen

Door de krimp zijn fusies die vroeger onmogelijk leken heel gewoon geworden. De christelijke school gaat opeens samen met de openbare. Waar blijft je eigen identiteit? Hoe moet het nu met de taakuren? Voor je het weet zit je koffie te drinken met de concurrent. Soms gaat het helemaal mis, zoals in Lelystad. Het kan ook meevallen. Docent Paul Muller voelt zich al helemaal thuis bij de ‘openbaren’. “Ze blijken gewoon heel aardig te zijn.”

Verhalen over fusies gaan altijd over de haast van besturen. “Het ging in een razend tempo”, vertelt een docent. “Alles werd één jaar vervroegd. Op een gegeven moment rijdt die trein en dan moet je het ook maar accepteren.” Medezeggenschapsraden maken overuren, maar worden vaak te laat ingelicht. “De MR heeft nog geen toestemming gegeven, maar ze zijn al op zoek naar een nieuwe locatiedirecteur”, zegt een MR-lid.
“Alles hangt af van de assertiviteit van de medezeggenschapsraad”, weet Paul van Boxtel. “Er zijn nog steeds besturen die de MR onvoldoende betrekken bij het proces. Die willen in een half jaar een fusie voor elkaar krijgen, terwijl je daar toch wel een tot anderhalf jaar voor moet uittrekken.” Hij is interim-hoofd scholing bij de AOb en heeft al veel medezeggenschapsraden bijgestaan in een fusieproces. Nee, hij is zeker niet tegen fusies, maar het moet wel een probleem oplossen. “Mijn belangrijkste vraag is altijd: Waarom moet er gefuseerd worden? Vanwege krimp? Je kunt een school ook opheffen. Omdat het financieel gunstig is? Daar moet je mee uitkijken. Efficiency? Dat is marginaal, de opbrengst is altijd heel gering.” Vaak ziet hij dezelfde patronen terugkeren. “Bestuurders zijn meestal positief, zij lopen doorgaans een hele fase voor. Als ze weten wat ze willen, huren ze een duur adviesbureau in, dat moet het proces begeleiden. Vervolgens wordt er een moreel beroep op de MR gedaan. ‘We zijn nu al zover gekomen, nu kunnen jullie geen nee meer zeggen.’ Ondanks de rapportage die een MR moet krijgen en de fusietoets die wettelijk verplicht is, kunnen ze zo toch in een fuik zwemmen.” Argwaan is vaak op zijn plaats, vindt hij. “Als een school van een groot bestuur, zoals Ons Middelbaar Onderwijs, wil fuseren met een andere school, wat is hun belang dan? Waarschijnlijk is er iets met die school aan de hand, daar willen ze van af.”

Razend tempo
“We hadden twee of drie kennismakingsmiddagen met het personeel van de andere school en dat was het. Het ging allemaal in een razend tempo”, vertelt docent Nederlands Paul Muller. Het Eemsdeltacollege, een fusie tussen het christelijke Fivel College en het openbare Ommelander College met locaties in Delfzijl en Appingedam, werd een jaar vervroegd, vanwege de financiële situatie. Sommige havo- en vwo-klassen waren zo klein geworden, dat het niet langer rendabel was. Muller vindt het andere gebouw en de nieuwe collega’s een leuke afwisseling in zijn loopbaan. “De kennismaking met de nieuwe collega’s van onze sectie, ging direct goed. We hebben de lessen en taken verdeeld, ook een beetje naar expertise. Op het Fivel, waar ik vandaan kom, deden altijd verhalen de ronde over de collega’s van de openbare school, maar als je mensen dan leert kennen, blijken ze gewoon aardig te zijn.” Natuurlijk gaat het niet overal even goed, weet hij. “Ik ken ook iemand die ontslag heeft genomen, dat is natuurlijk naar. Er is gesteggel over taakbelasting en de werkdruk. Maar ja, je kunt overal wel over mopperen, dit is nou eenmaal ons werk. Je moet wel je best doen, met humor kun je heel veel oplossen. Laatst zei iemand ‘Ik moet zo wennen, het ruikt hier zelfs anders’. ‘Ja’, zei ik toen, ‘dat is de geur van de christenen’.”
Collega Bert Veldhuis vindt het gevoel van één school nog ver te zoeken. “Alles is prima gegaan, maar alle locaties hebben nu hun eigen regels, ik denk dat er nog jaren overheen gaan voordat je kunt spreken van één scholengemeenschap.”

Manifest
Op 21 februari werd er in het provinciehuis in Groningen een onderwijsmanifest ondertekend door vrijwel alle besturen voor voortgezet en middelbaar onderwijs. Vanwege de krimp van zo’n 30 procent moet het onderwijs in de provincie veilig gesteld worden. Het gaat nu om samenwerken, niet meer om concurreren. Het Noorderpoort College (mbo), al jaren in financiële nood, stoot zijn vmbo- en havo/vwo-afdelingen af. Het gebouw van de vmbo-school is voor 1 euro verkocht aan de gemeente. Het Ubbo Emmius, een pc en rk scholengemeenschap in Stadskanaal, is de ontvangende partij. “Het wordt ons in de schoot geworpen”, zegt Wim van Dijk, hij is leraar Nederlands en MR-lid. “Er komen zo’n duizend leerlingen op ons af, plus de nieuwe collega’s, het lijkt wel een zondvloed.”
Het personeel is er enigszins gelaten onder, weet hij. “Alles gaat in een sneltreinvaart. De bedoeling was dat het allemaal in 2015 zou starten, maar sinds de plannen bekend zijn, schrijven ouders zich niet meer in bij het Noorderpoort. Vandaar dat besloten is dan maar het komend schooljaar te starten, terwijl het hele traject voor de MR eigenlijk nog moet beginnen. Ik heb nog gevraagd of dit niet een beetje veel wordt, samen met passend onderwijs, maar de directeur vindt dat niet.”
Wat vroeger voor onmogelijk werd gehouden, gebeurt nu op grote schaal. Scholen verschieten van kleur en werken samen of fuseren. Ouders maken geen bezwaar, tenzij ze zwaar gelovig zijn. Zowel Mulder als Van Dijk waren gewend om elke ochtend met een dagopening te beginnen. Door de fusie met een openbare school is die gewoonte bij het Eemsdeltacollege afgeschaft. Mulder heeft daar een eigen creatieve oplossing voor gevonden. “Ik heb nu de spreuk van de week, zoals ‘Je kunt het niet iedereen naar de zin maken’ of ‘Een hart vol licht, geeft beter zicht’. Leerlingen vinden het leuk, als ik het vergeet vragen ze ernaar.”
Van Dijk denkt dat de christelijk/katholieke identiteit van het Ubbo Emmius nu wel geminimaliseerd wordt. “De Noorderpoorters zijn overtuigde openbaren. Onze directie heeft al aangekondigd dat er een werkgroep komt om de identiteit onder de loep te nemen.”

Eigenheid
Fuseren betekent hard werken voor MR’en. Ruth Gotlieb en Karen Molin hebben in het afgelopen jaar heel wat overuren gemaakt. “Wij willen ons werk goed doen, zo’n fusie is erg ingrijpend en wij voelen ons verantwoordelijk.” Ze zitten beiden in de GMR, Gotlieb geeft les op obs Den Bongerd en voorzitter Molin heeft kinderen op ‘t Schrijverke. Ze vallen onder het Bestuur Openbaar Onderwijs Goirle. Om de krimp voor te zijn willen de plaatselijke besturen voor katholiek en openbaar onderwijs fuseren. Door de fusie met de Stichting Katholiek Basisonderwijs Goirle is er straks geen openbaar onderwijs meer in deze gemeente van 23 duizend inwoners. Een gevoelige beslissing, vinden Gotlieb en Molin, daarom heeft de oudergeleding alle ouders gevraagd of ze daarmee instemden. “Anders hadden we er niet mee door kunnen gaan”, zegt Molin. “Gelukkig vonden ze het goed dat het na de fusie ‘algemeen toegankelijk’ onderwijs wordt, de scholen van het andere bestuur blijven katholiek.”
In eerste instantie was de GMR niet zo enthousiast, vertelt Gotlieb. “Wij hebben nog andere openbare besturen overwogen, maar die bleken te groot te zijn, of te ver weg. Nu wordt het de Goirlese variant, omdat het bestuur dan niet heel ver weg zit. Door deze fusie krijgt het bestuur meer body en kunnen we deskundigheid uitwisselen, ook als het gaat om passend onderwijs is dat prettig.”
Vanaf het eerste begin heeft de GMR de hulp ingeroepen van een extern deskundige, in dit geval iemand van de AOb. Molin: “Dat is echt nodig, alleen al om alle varianten en mogelijkheden door te nemen. Ook voor zaken als de harmonisatiekosten was wat bijstand handig.” Voor het personeel en de ouders is het volgens de MR-leden vooral belangrijk dat de eigenheid van de scholen gewaarborgd is. Molin: “Dan gaat het om de cultuur, een eigen directeur. Je moet zorgen dat er diversiteit is, dat ouders nog wat te kiezen hebben.” Voor het personeel is de verandering het grootst. Zij zijn geen ambtenaar meer, want niet meer in dienst van de overheid en wanneer er een vacature is, dan moet er eerst intern geworven worden. Gotlieb: “Ook het taakbeleid willen we zelf bepalen en de werktijden. Daar zitten allemaal verschillen, wij willen dat met onze eigen directeur bepalen.”

Mislukt
In Lelystad zijn fusieplannen voor het voortgezet onderwijs mislukt. Thijs Vreekamp, voorzitter van de GMR van Stichting voor Voortgezet Onderwijs Lelystad, weet wel hoe dat komt. “Het bestuur kwam met een voorstel om de drie scholen Arcus, Scholengemeenschap Lelystad en de Rietlanden, op te laten gaan in twee instellingen met twee verschillende onderwijsconcepten. Wij vonden het een stap te ver gaan om dit idee zo naar buiten te brengen, wij wilden eerst een uitgewerkt plan. Dat hebben ze niet gedaan. Ze zijn direct voorlichtingsbijeenkomsten gaan houden voor personeel en ouders en dat zorgde voor heel veel verwarring en onrust. Toen ook nog eens bleek dat de gemeente de nieuwbouw niet helemaal wilde betalen, hield het op.” Vreekamp vindt dat het bestuur te ver voor de troepen uitliep. “In zo’n proces moet je iedereen vanaf de eerste stap meenemen, je moet goed communiceren.”
Dat is ook het motto van Marja de Bree, de sectorbestuurder van de AOb in Groningen, die bij de fusies in het voortgezet onderwijs onderhandelt. “Een fusie komt niet uit de lucht vallen. In onze regio wordt er nu veel samengewerkt, maar het bestuur moet het personeel wel vanaf het eerste begin meenemen.” De AOb bemoeit zich vooral met de arbeidsvoorwaarden van het personeel, die kunnen heel ingrijpend uitpakken. Zo vallen de docenten van het Noorderpoort onder de cao van de mbo´s. “Vaak zijn de secundaire arbeidsvoorwaarden verschillend per school geregeld. Wij gaan ook veel met de leden in gesprek, omdat het soms vooral koudwatervrees is. Scholen die vroeger concurreerden moeten nu opeens één school vormen. Dat soort zaken regel je niet alleen op papier.”

{kadertje}
Tips
• Wees helder in wat je wilt regelen, wat je wel en niet accepteert
• Laat je niet opjagen
• Stel de belangrijkste vraag: Welk probleem lost deze fusie op?
• Haal er een extern deskundige bij
• Ga niet op de stoel van het bestuur zitten
• Als het bestuur zegt ‘Jullie vertrouwen ons niet!’, draai het dan om: ‘U kunt ons vertrouwen’
• Treed je nieuwe collega’s met humor tegemoet