- blad nr 2
- 25-1-2014
- auteur G. van der Mee
- Redactioneel
Schoolexamens? Direct afschaffen!
“Het is typerend voor deze tijd dat er geen echte keuzes worden gemaakt. Het is allemaal een beetje halfslachtig. Er wordt geknipt en geplakt, allemaal lapmiddelen die miljoenen kosten.”
Ben van der Hilst (63) werkt al meer dan veertig jaar in het onderwijs in allerlei functies. Altijd bezig met vernieuwingen, ideetjes, onderzoek. Bij het Centrum Nascholing Amsterdam was hij vijf jaar directeur. Nu werkt hij er nog als adviseur, doet onderzoek en werkt aan het boek ‘Blindgangers in het onderwijs’. Vijftien ontwikkelingen die niet meer effectief zijn, “maar waar we wel veel last van hebben”.
{op een of andere manier uit laten springen, niet als tussenkop}
-Schoolexamens, direct afschaffen
Het schoolleven zal er oneindig veel zonniger uit zien zonder schoolexamens, denkt Van der Hilst. Want wat ooit bedoeld was als een ontlasting van de centrale eindexamens, is nu een keurslijf van pta’s (programma’s van toetsing en afsluiting) met 170 voorschriften. “Het systeem is zo extreem gebureaucratiseerd en gestandaardiseerd dat het in de laatste twee jaar voor het centraal examen ongelooflijk veel tijd, stress en energie kost. Eigenlijk doe je dus tegenwoordig twee keer examen, leerlingen moeten daarvoor ongeveer hetzelfde cijfer halen. De inspectie zit er bovenop door de kritiek die er, vaak terecht, was. Scholen hebben ook nog eens de neiging om procedures te formaliseren. Nu loopt iedereen op zijn tenen. Op sommige scholen doen ze in 3-vmbo al pta’s die meetellen voor het eindexamen!” Kosten voor het opruimen van deze blindganger? “Niets! Het bespaart geld en er is weer tijd voor verdieping. Minder stress voor de leerlingen, minder nakijkwerk.” Maar dan ben je weer terug bij af? “Examen moet je toch doen. Je kunt de herkansingen wat beter regelen. De politiek krijg je wel mee, die hebben toch niet veel vertrouwen in de schoolexamens. Alleen de VO-raad moet hier nog mee instemmen.”
-Roosters van 45 jaar oud
“Onderwijslogistiek is mijn hobby”, zegt hij. We praten in de kantine van de Vrije Universiteit, met het geluid van etende studenten op de achtergrond. Hij is bezig met een promotieonderzoek naar de organisatie op scholen. Hoe bevorder je professioneel gedrag? “Ik kom dan uit op tachtig items.” Samen met twee collega’s licht hij regelmatig, op verzoek, in één dag een hele school door. “Men wil weten waar het misgaat. Vaak blijkt dat zo’n grote school met bijvoorbeeld 1500 leerlingen een heel nieuw profiel heeft, met extra lessen in cultuur of sport, maar dat er geen nieuwe organisatie bedacht is. De roostering dateert meestal nog van 45 jaar geleden, toen de Mammoetwet werd ingevoerd. Dat zijn individuele roosters voor de verschillende pakketkeuzes. De nieuwe taken moeten er allemaal bij en naast gebeuren. Docenten voelen zich overbelast, want voor andere zaken, zoals met elkaar vergaderen, is nauwelijks tijd. Er zijn zoveel andere mogelijkheden om te roosteren en meer rust te brengen op school.” Zijn oplossing? Als rector van het Montessori College in Nijmegen voerde hij in 1993 eerst kernteams in en twee jaar later nieuwe roosters met lestijden van 70 minuten en de mogelijkheid om eigen roosters te maken in de bovenbouw. Alle leerlingen hadden dezelfde eindtijd. De school werkt er nog steeds mee. Zijn andere oplossing, kernteams, kunnen zelfwerkzaamheid van personeel bevorderen, maar volgens Van der Hilst moet je wel oppassen. “Roc’s hebben bijvoorbeeld teams van zestien personen. Dat is te groot. Je moet niet meer dan acht mensen in een team hebben. Bovendien is de leiding vaak niet genegen macht af te staan aan de teams. Waardoor er toch nog steeds een top-downbeleid is.” Het is de kwaal waar veel scholen mee kampen.
-Buurtgebonden scholen tot 15 jaar
Misschien wel de meest verbouwde onderwijsvernieuwing ooit: het vmbo. “Er is inmiddels een miljard uitgegeven aan lapmiddelen als techniekscholen of vmbo2-opleidingen. Maar het blijft een halfslachtige beroepsopleiding, terwijl het examen geen civiel effect heeft.”
Jarenlang, ook als bestuurder van het montessorionderwijs in Amsterdam, zag hij hoe alle pogingen om er toch nog wat van te maken, steeds weer strandden. “In Amsterdam is de structuur van het beroepsonderwijs, ondanks alle convenanten, een grote rotzooi. Docenten doen heel erg hun best, maar er is veel machteloosheid. De uitval is er niet gedaald.” Gewoon opnieuw beginnen ziet hij als enige oplossing. Met buurtgebonden scholen tot 15 jaar. Er wordt al vanaf het eerste jaar praktijk gegeven, de leerlingen maken kennis met de vier sectoren van het roc. Pas in het propedeusejaar van het roc kiezen ze echt voor een sector. “Nu kiest maar de helft in het mbo voor het praktijkvak waarin ze zich op het vmbo specialiseerden. Er moet hard gewerkt worden aan taal. Dat is hun basis voor de toekomst.” Kosteloos? “Het is in ieder geval veel goedkoper, deze opzet, en veiliger vanuit de community-gedachte.”
-Talentverspilling
Hij begon zijn loopbaan als docent natuurkunde op havo/vwo-scholen. “Ik had op de havo een leerling, Jan Adriaan Leeghwater (waarschijnlijk de kleinzoon van). Hij was in talen niet zo goed, maar briljant in natuurkunde. Hij deed eindexamen natuurkunde op atheneumniveau en haalde een 10.” Grinnikend: “Mijn enige verdienste was dat ik niets gedaan heb.”
Om talentverspilling tegen te gaan moet het voor havisten mogelijk zijn om vakken op vwo-niveau te doen. Voor de toegang tot de pabo of de lerarenopleiding vindt hij dat leerlingen zelfs verplicht Nederlands en wiskunde-a op vwo-niveau moeten doen. “In het basisonderwijs zijn sommige kinderen tegenwoordig slimmer dan de juf. Dat kunnen ze nu niet anders oplossen dan met aparte klassen voor hoogbegaafde leerlingen. Vwo-leerlingen hebben vaak docenten die zelf geen vwo-examen hebben gehaald. Dat is niet goed, het aanvangsniveau moet omhoog. In Canada wordt een op de drie kandidaten voor de opleiding toegelaten! Het niveau is daar hoog en jongeren willen graag. Het idee dat je meer mensen krijgt door de eisen te verlagen, is dus fout.”
-Verplichte carrière
In één moeite door verandert hij ook graag de huidige functiemix in een verplichte carrièrelijn om het niveau omhoog te krijgen. “Er is geld uitgetrokken voor de functiemix, maar dat wordt te vrijblijvend aangepakt, waardoor het niveau nauwelijks stijgt.” Als het aan hem ligt worden de schalen gekoppeld aan functioneringsniveaus binnen de functie docent. Na de opleiding is een docent startbekwaam (LA), ontwikkelt hij zich binnen twee jaar tot het niveau bekwaam (LB) en is daarna verplicht binnen zeven jaar het LC-niveau (expert) te halen.
-Geen oplossing voor zorgleerling
“Ik maak me tegenwoordig niet zo kwaad meer”, zegt hij als passend onderwijs ter sprake komt, de jongste vernieuwingsoperatie. Tenzij het systeem fundamenteel verandert, ziet hij hier geen oplossing voor. “Nu alle kinderen in hokjes zijn ingedeeld, moet het onderwijs van de inspectie opeens weer ‘omgaan met verschillen’. Maar na groep 8 gaan ze al uiteen in twaalf verschillende niveaugroepen! Nederland heeft een excluderend systeem, waarin scholen met elkaar concurreren. Er wordt al vijftien jaar gepraat hoe de leerlingen met een vlekje te verdelen, toch wil niemand bekend staan als de school met veel zorgleerlingen. En dus worden ze als hete aardappels naar elkaar doorgeschoven. Ook al steek je nog meer miljoenen in een nieuwe organisatie, in het beste geval gaat passend onderwijs alleen de groei een beetje ombuigen.”
-Zelfdiscipline
Ook over de didactiek heeft hij duidelijke opvattingen. Zo is er volgens hem niets mis met de zelfstandigheid van leerlingen, waar altijd zo op gehamerd wordt. “Buiten school kunnen ze zich altijd heel zelfstandig gedragen. Het gaat dus niet om zelfstandigheid, maar om het verwerven van zelfdiscipline, ze moeten leren om vervelende klussen te doen. Hoe pak je dat aan? Verwar het niet met kadaverdiscipline, het gaat erom dat ze inzien dat ze er zelf belang bij hebben.”
En zo zal hij nog wat ‘blindgangers’ in zijn boek aan de orde stellen. De achtste groep ontbreekt natuurlijk niet in het rijtje, het regiogebonden mbo. In september verschijnt zijn boek.
{Kader}
:CV Ben van der Hilst
1970-1985 docent natuurkunde op diverse scholen
1985-1989 conrector montessorilyceum Herman Jordan, Zeist
1989-1993 directeur scholengemeenschap Westerhelling, Nijmegen
1993-2000 rector Montessoricollege Nijmegen
2000-2003 centrale directie Montessori Scholengemeenschap Amsterdam
2003-2004 rector a.i. Vespucci College, Curaçao
2004-2007 programmaleider Centrum voor Nascholing Amsterdam
2007-2012 directeur Centrum voor Nascholing Amsterdam
Nu: eigenaar ‘Het leren organiseren’, onderzoeker aan de Open Universiteit op het gebied van de Lerende Schoolorganisatie, ambassadeur Lerende Organisatie bij School aan Zet.