Eens moeten de tekorten komen

Is het gek dat studenten niet meer naar de pabo willen? De voorspelde luxepositie voor meesters en juffen op de arbeidsmarkt blijft altijd maar uit.
Het Onderwijsblad zette de toon, andere media volgden. ‘Lerarentekort komt er echt’, meldde Trouw op 8 september 2007. 'Het is vijf, nee, drie voor twaalf', waarschuwde de Volkskrant een week later.
Scholieren die deze berichten serieus namen, kwamen bedrogen uit. Ze zijn nu werkloos, laten zich omscholen of kunnen alleen als invaller aan de slag. Want de voorspelde tekorten kwamen er niet. Op 123.000 voltijdbanen waren er volgens het Nijmeegse onderzoeksinstituut ITS in het afgelopen schooljaar gemiddeld honderd vacatures. Aan het eind van de zomervakantie bereikte het aantal basisschoolleerkrachten met een uitkering een piek van 3900.
Met dat soort cijfers is het niet makkelijk om beginnende meesters en juffen te verleiden. Dat lukt dus ook niet. Tussen 2005 en 2012 is het aantal aanmeldingen op pabo’s landelijk met 38 procent gedaald tot 5420. Het aantal afgestudeerden daalde bijna even snel.
Mbo-studenten hadden het de laatste jaren al moeilijk met nieuwe toelatingseisen op het gebied van taal en rekenen. Dit jaar komen daar nog toetsen voor aardrijkskunde, geschiedenis, natuuronderwijs en straks misschien Engels bij.
De pabo van de Haagse Hogeschool groeide in het afgelopen jaar nog met meer dan 15 procent, mede door de problemen bij hogeschool Inholland. Directeur Frans Bolsius kan zich vinden in de opgeschroefde normen. “Maar we zullen daardoor minder mensen binnenkrijgen, zeker vanuit het mbo. Ik schat dat een derde van de studenten van nu onder de nieuwe eisen niet meer aan de opleiding zal kunnen beginnen.”

Pensioenleeftijd
De toevoer van meesters en juffen zou bij lange na niet genoeg zijn om leerkrachten die de komende jaren met pensioen gaan te vervangen. Arbeidsmarktonderzoeker Andries de Grip was een van de mensen die in 2007 grote tekorten voorspelden. Toen al moest hij uitleggen waarom een in 2000 aangekondigde lerarenschaarste was uitgebleven. Hoe dat kan? “De gemiddelde pensioenleeftijd is tussen 2006 en 2012 omhooggegaan van 61 naar 63,5 jaar”, zegt De Grip, verbonden aan het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt. “Dat heeft een enorm effect. Maar eens houdt het op. Mensen zullen een keer met pensioen moeten.”
Minister van Onderwijs Jet Bussemaker ziet het percentage onvervulde vacatures de komende jaren rap toenemen van 1 procent van alle voltijdbanen in 2015 naar 4 procent in 2020. In de vier grote steden en Almere zullen al over twee jaar ‘knelpunten’ ontstaan.
Om meer studenten binnen te halen en toch het slagingspercentage op peil te houden, zijn veel pabo’s in de grote steden op zoek naar hoger opgeleide studenten. De iPabo in Amsterdam en Alkmaar is herstellende van een val in leerlingenaantal in 2010. Dat jaar onthield toezichthouder NVAO de school een accreditatie, omdat er niet volgens de regels werd getoetst en nagekeken. Het studentenaantal zakte van 1200 naar 800. Dit studiejaar staan er op de iPabo weer 1000 studenten ingeschreven. “We kunnen best nog wat extra studenten gebruiken”, zegt collegevoorzitter Jan Houben.
Volgens Houben zou het helpen als pabo’s weer aparte leerkrachten voor de bovenbouw en onderbouw af zouden gaan leveren: “Dan geef je meer mensen kans om de opleiding af te ronden, zonder concessies te doen aan de kwaliteit.” Een mbo’er die als kleuterjuf aan de slag wil hoeft, naar Houbens idee, niet te struikelen over verzwaarde rekeneisen.

Diep dal
De iPabo biedt de beste pabostudenten uitzicht op een tweedegraads lesbevoegdheid aardrijkskunde of Nederlands voor het voortgezet onderwijs. Wie het aankan en op tijd kiest kan in vijf jaar een dubbele bevoegdheid halen. “Dat zorgt voor trek in de schoorsteen”, zegt secretaris Patrick Banis van het Arbeidsmarktplatform PO. “Als leerkrachten in het basisonderwijs de overstap wagen naar het voortgezet onderwijs en tweedegraads leraren hun eerste graad halen, dan ontstaat er op de basisschool ruimte voor jonge leerkrachten.”
Ook op de vijf pabo’s van Inholland kunnen studenten vanaf volgend jaar een bevoegdheid voor het middelbaar onderwijs halen. Toch heeft deze doelgroep hier geen prioriteit. “Wij willen niet de krenten uit de pap halen”, zegt manager onderwijs en onderzoek Angelique Reichert. “Mbo’ers moeten het eindniveau ook aankunnen. Daarom begeleiden we deze studenten intensief tijdens hun afstudeeronderzoek.”
Volgens Reichert zijn de Inholland-pabo’s met een studentenaantal van 750 hersteld van een diep dal in 2010, het jaar waarin de diplomafraude naar buiten kwam. “Alleen in Rotterdam lukt het nog niet om op het oude niveau terug te komen.”
De Haagse Hogeschool begint volgende jaar met een driejarige opleiding voor vwo’ers. Net als op de academische pabo’s komt er meer aandacht voor onderzoek. Frans Bolsius: “In het verleden was je een beetje het piepeltje, wanneer je als nieuwe docent een basisschool binnenstapte. ‘Ga jij eerst maar eens goed luisteren en kijken hoe wij het hier allemaal doen.’ Met afgestudeerden van de academische pabo zou dat anders moeten zijn. Zij komen direct in een hogere schaal terecht dan de zittende leerkrachten. Tenminste, zo zou het moeten zijn. En scholen zouden moeten openstaan voor hun nieuwe ideeën. In de praktijk valt dat tegen. Uit onderzoek weten we dat nieuwkomers algauw ingekapseld raken door de schoolcultuur. Als dat niet zo is, knappen ze af.”

Geen garanties
De pabo’s zullen de krimp in studentenaantallen niet zomaar kunnen stoppen. Vanaf 2016 dient het gebrek aan juffen en meesters zich dan werkelijk aan. Of toch niet? Bussemaker meldt de Tweede Kamer: ‘Of die tekorten echt zullen ontstaan is de vraag, omdat scholen maatregelen kunnen nemen, zoals grotere klassen en de inzet van lager of onbevoegde leraren.’
Ook arbeidsmarktonderzoeker De Grip biedt geen garanties: “Wie kiest vanuit overtuiging, moet zeker naar de pabo gaan. Als je twijfelt, ligt het anders. Puur vanuit de perspectieven op de arbeidsmarkt, is het verstandiger om eerst eens te kijken naar een hbo-studie verpleegkunde, elektrotechniek of werktuigbouw.”