- blad nr 20
- 14-12-2013
- auteur R. Sikkes
- Redactioneel
Van werkloosheid naar tekort
Tekst Robert Sikkes Beeld Typetank
Met een blik op de stijgende werkloosheidscijfers van leerkrachten is het nauwelijks voor te stellen, maar er komt een tekort aan. Eigenlijk had dat tekort er al zullen zijn, maar het is afgeremd door de klassen voller te proppen. Dat blijkt uit een dikke stapel analyses en adviezen die het ministerie van Onderwijs doorstuurde aan de Tweede Kamer.
Zo staat er dat er 6 procent meer vacatures in het voortgezet onderwijs zouden zijn geweest, wanneer de klassen van gelijke omvang waren gebleven. In het basisonderwijs is het natuurlijk logisch dat door krimp het aantal vacatures afneemt. Maar als de klassengrootte gelijk zou zijn gebleven, zouden er toch 4 procent meer vacatures zijn geweest.
Dat is niet gebeurd en daardoor verdubbelde in vijf jaar tijd het aantal werklozen in het onderwijs tot bijna 13.000 nu. Van de afgestudeerde pabo’ers is één op de tien werkloos. Maar dat gaat veranderen.
Grote steden
In het basisonderwijs zal gevochten worden om de afgestudeerden van de pabo, voorspelt Centerdata in het rapport De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel 2013-2025. Al vanaf volgend jaar begint het aantal onvervulde vacatures te groeien om rond 2020 uit te komen op zo’n 5000. Vooral in de grote steden wordt het een drama: in Amsterdam blijft één op de tien vacatures onvervuld als er niets verandert.
Dat zal nog een hele klus worden, want het aantal afgestudeerden van de pabo’s is de afgelopen vier jaar fors gedaald. Een kwart minder, en opvallend genoeg, in sommige van de grote steden zelfs meer dan dat. Amsterdam en Rotterdam zagen een derde minder juffen en meesters op de arbeidsmarkt komen. Kijken we naar het aantal eerstejaars, dan zal dat niet snel verbeteren, want ook de instroom laat nog steeds een dalende trend zien. Een belangrijke oorzaak is dat de doorstroom vanuit het mbo fors is afgenomen, de rekentoets schrikt veel mbo’ers af.
In het voortgezet onderwijs komt de klap van de leerlingendaling later. De komende vijf jaar zal er door de pensioengolf een flink tekort zijn, maar daarna is de arbeidsmarkt min of meer in evenwicht. Min of meer, want per vak zijn de verschillen groot. Met wiskunde, informatica of natuurkunde kom je snel aan de bak, ook na 2019. Het aanbod blijft te laag om aan de vraag te voldoen, zeker in het eerstegraadsgebied, omdat het aantal jongeren op havo en vwo groeit. Voor de kunstvakken, geschiedenis en gymnastiek zal het vinden van een baan lastig blijven.
Opvallend is dat voor het mbo nauwelijks uitspraken worden gedaan. Eén rapport constateert dat de gegevens van die sector een rommeltje zijn. Wel wordt duidelijk dat er veel flexwerk is: 15 procent van het personeel heeft een tijdelijk contract, nog eens 8 procent wordt ingehuurd via een uitzendbureau, payrolling of een eigen detacheringsbureau van het roc. De verwachting is wel dat er flink wat mensen nodig zijn: een pensioengolf is op komst. Zeker in de Randstad en Brabant.
In alle adviezen gaat het om prognoses en door alle akkoorden zijn die een tikkeltje achterhaald. Zolang onduidelijk is wat er met de seniorenregeling bapo gaat gebeuren, weten de onderzoekers niet of dat effect heeft op het aantal vacatures. Ze hebben wel het opschuiven van de pensioenleeftijd naar 67 meegeteld, maar niet het banenplan uit het onderwijsakkoord. Ook het extra geld uit het herfstakkoord zit er nog niet bij. Eventuele sectorale banenplannen kunnen ook nog voor meer vraag naar leraren basis- en voortgezet onderwijs zorgen.
Meer betalen
Hoe komen we dan aan voldoende leraren? Meer betalen heeft wel degelijk effect, schrijft het Centraal Planbureau in een analyse, maar slechts een klein beetje. Alle leraren meer betalen – wat overigens meer mannen aantrekt, zeggen de economen – wordt volgens het CPB een kostbare zaak. Het planbureau ziet daarom meer in bonussen voor fulltimers, zodat parttimers geprikkeld worden om hun baan uit te breiden. Of een arbeidsmarkttoeslag voor tekortvakken als wiskunde. Een ander idee is om een stevige welkomstbonus te bieden bij die vakken. In Engeland kregen pas afgestudeerden een golden hello van 4000 pond als zij voor het onderwijs kozen. Het zou tot een verdubbeling van het aantal docenten wiskunde hebben geleid. En mocht dat allemaal niet werken, dan is ‘klassenvergroting een relatief eenvoudig middel’.
De rapporten kijken vooral naar de cijfers en te weinig naar de onderwijskwaliteit, valt op. Er worden wel aanbevelingen gedaan om onbevoegden snel te scholen en hbo’ers te prikkelen om een master te halen. Om meer academici naar het onderwijs te trekken zijn er programma’s als Eerst de klas en het Onderwijstraineeship, alleen gaat het daar om heel kleine aantallen. Wat zeker niet helpt bij al die plannen is dat de functiemix stagneert.
Volgens het CPB is de functiemix op zich een goede prikkel: beloon mensen die zich opscholen met doorstroom naar een hogere schaal. Maar het arbeidsmarktplatform voor het voortgezet onderwijs constateert terecht dat daar de laatste jaren weinig van terechtkomt: scholen hebben massaal die doorstroom gestaakt.
Bonuscircus
Intussen doet het ministerie in een beleidsreactie heel luchtig. Het voorgestelde bonuscircus is een prima idee, maar daar gaat het ministerie niet over. ‘Dat is primair de verantwoordelijkheid van de sociale partners.’ Programma’s als Eerst de klas worden flink uitgebreid, zonder dat men zich afvraagt of dat echt effectief is. En met de functiemix is de hoopvolle conclusie dat dit ‘een eerste stap zet naar meer loondifferentiatie’, zonder te melden dat die volkomen stagneert.
Grafics bij arbeidsmarkt
Arbeidsmarktkansen primair onderwijs per regio
Kleuren beter dan hier: gaat om arbeidsmarktkansen, dus eerder van lichtrood naar groen
Arbeidsmarktkansen voortgezet onderwijs per vak
+++ informatica, natuurkunde, wiskunde
++ Duits, Frans, Klassieke Talen, Nederlands, scheikunde
+ aardrijkunde, Engels, levensbeschouwing, maatschappijleer
+/- biologie, economie, techniek
- kunstvakken, geschiedenis, gymnastiek