Geef je rug wat rust

Bukken, reiken en steeds meer zittend werk. Een beetje ergonomische aandacht voor de leerkracht kan fysiek euvel voorkomen.

Op zich is het vak van docent geen straf voor het lichaam. Er is vrij veel afwisseling in de bewegingen gedurende de schooldag en het vereist geen superzwaar til- of sjouwwerk. Maar er wordt wel flink gebukt, vooral op de basisschool, legt bedrijfsfysiotherapeut Léon Gardien uit. “Je zoekt telkens contact. Dus je buigt, of je gaat op een klein stoeltje naast de leerling zitten.” Ook plukt de juf of meester in de kleuterklassen nog van alles van de grond.
Tweede belangrijk punt is dat de gunstige factor ‘veel beweging’ sterk is afgenomen door de computer. Gardien: “Men spendeert steeds meer tijd achter een pc. En die werkplek laat nogal eens te wensen over. Iets eenvoudigs als het bureau op hoogte kunnen instellen, is nog lang niet altijd op scholen geregeld.” Collega Ingrid van Houdt: “Of het werkblad is te klein, of er staan allerlei andere spulletjes op waardoor je in elkaar gedoken gaat zitten. Ook dat is een belastende houding.”

Onontgonnen terrein
Gardien Bedrijfsfysiotherapie werkt al zo’n vijftien jaar aan de preventie en aanpak van onder andere bedrijfsgerelateerde rugklachten. Het primair onderwijs is een nog redelijk onontgonnen terrein. Onder de tweehonderd organisaties die Gardien heeft bijgestaan, zitten tot nu toe slechts drie basisscholen. “Vaak komen we via een bedrijfsarts in beeld, dan is iemand al uitgevallen. In de preventieve sfeer gebeurt in het onderwijs nog niet zoveel.” In tegenstelling tot bijvoorbeeld de zorgsector. Daar is ergonomie zo’n speerpunt dat ziekenhuizen en zorginstellingen eigen personeel bijscholen tot zogenoemde ergocoaches. Vorig jaar leidde Gardien er driehonderd op.
De fysieke belasting van medewerkers in de zorg is uiteraard gemiddeld hoger dan die van leerkrachten. De Arbeidsinspectie wijdde in 2012 nog een campagne aan tillen in de zorg. Het onderwijs kent dit soort sectorspecifieke campagnes niet, zegt voorlichter Annelou van Egmond van de Arbeidsinspectie: “Onderwijs is geen risicogroep. Onze aandacht gaat eerder uit naar sectoren waar met gevaarlijke stoffen wordt gewerkt, of waar lichamelijk werk duidelijk invloed heeft op de gezondheid van medewerkers.” Cijfers over hoeveel leerkrachten thuisblijven vanwege rugklachten, zijn niet bekend. Het Vervangingsfonds houdt wel verzuimmeldingen bij, maar splitst deze niet uit naar ziektes of aandoeningen. Arbo-regels voor fysieke belasting kent de onderwijssector wel (zie kader), maar inspectie vindt ‘aselect’ plaats, legt Van Egmond uit. Meestal pas bij een aanwijzing dat een werkplek niet aan de voorwaarden voldoet.

Toetsgegevens
Toch brengen slecht meubilair en de toename van pc-gebruik wel risico’s met zich mee voor de sector, denkt Gardien. Hij beschrijft het traject van een juf die door rugklachten volledig thuis kwam te zitten. Collega Van Houdt filmde haar op de werkplek en maakte foto’s. De vrouw zag zichzelf terug: op dat kleine krukje, half gedraaid naar de leerlingen, stapels A4’tjes naar het kopieerapparaat dragend en op een ongeschikt bureau toetsgegevens intikkend. Van Houdt: “Samen kijken we dan wat de eisen voor herstel zijn en maken een plan van aanpak. Wat kan anders? Kun je aanpassingen doen in de omgeving, of bewegingen anders uitvoeren?”
De door-de-knieën-regel bij tillen bijvoorbeeld is een bekende, maar volgens Gardien inmiddels achterhaalde manier om de rug te ontlasten. “Deze is alleen aan te raden als je tussen de voeten tilt en de rug recht kan houden. Als het te tillen object lager dan vijftig centimeter staat, wordt de rug automatisch gebogen en dat blijkt geen probleem.”
Van Houdt vult aan: “Je moet vooral tillen in combinatie met reiken en draaien vermijden.” Een andere tip is ‘afsteunen’: wanneer je naar iets of iemand toe buigt, steun je met je andere hand af tegen een meubelstuk of de muur. En probeer het reiken met mate te doen, aldus Gardien. Tientallen keren per dag steekt een leerkracht wel een arm uit om iets aan te wijzen of aan te geven. “Als je een beetje voorover buigt en beide armen vooruitsteekt, is de belasting van de onderrug vier keer zo hoog als wanneer je rechtop staat.”

Bewustwording
Voorkomen is vaak moeilijker dan genezen, merkt Gardien in zijn vak. “Je wilt uiteindelijk gedragsverandering tot stand brengen en dat begint bij bewustwording, bijvoorbeeld door het bespreken van die foto’s en filmpjes.” Al blijft de rug medisch gezien een lastig gebied, waarbij oorzaak en gevolg nogal eens door elkaar heen lopen. Gardien wijst op recente gegevens van de Gezondheidsraad over het ontstaan van klachten aan het bewegingsapparaat. Op een populatie van honderd mensen die niet noemenswaardig tillen, krijgen dertien personen rugklachten. Op een gelijke populatie die regelmatig 25 kilo tilt, ontstaan zeventien gevallen met rugklachten. “Aan de ene kant is dat een klein verschil, aan de andere kant is dat een toename van 30 procent.”
De scholen waar Van Houdt heeft gewerkt, gaan in ieder geval enthousiast met het onderwerp aan de slag. “Een leerkracht die bij ons een traject volgde, heeft zijn bureau verplaatst, omdat hij anders telkens naar de klas toe draaide. Hij kwam ook op het idee om de kasten anders in te richten, waardoor hij veel meer op stahoogte spullen kan pakken en oppakken. Een andere docent regelde karretjes om materiaal naar het magazijn te brengen. Al dat soort kleine beetjes helpen.”

{kader}
Minimale eisen

Als het gaat om ergonomie op de basisschool checkt de Arbeidsinspectie of:
- Werkplekken waar met beeldschermen wordt gewerkt ergonomisch zijn ingericht.
- Afmetingen van werkplekken waar kantoorwerk wordt gedaan, voldoen aan de normen.
- Werkplekken binnen leslokalen ergonomisch zijn ingericht.
- Er sprake is van het ‘handmatig hanteren van lasten’. Denk aan tillen of duwen en trekken.
- Voorlichting en instructie is gegeven over onder andere het werken met beeldschermen.

Kijk voor normen en meer informatie op www.arbocataloguspo.nl