Zuinig op je stem

Leerkrachten praten veel en vaak met extra volume. Dat is topsport voor een stem en dat houd je alleen vol als je je stem traint en bewust gebruikt. Hoe? In de juiste houding en ondersteunt door je adem. Tien tips om je stem fit te houden.

1. In de houding
Spanning gaat ten koste van je stem. Optimaal stemgebruik begint met een ontspannen houding. Verkeerde houdingen zijn bijvoorbeeld: leunend op één been, met je knieën op slot, onderuitgezakt. Logopedist Albert Heemeijer van Core Quality Education: “Zo bouw je spanning op in je lijf en dat beïnvloedt je stem.” Sta je voor de klas? Zet je voeten iets uit elkaar met een voet tussenruimte. Buig je knieën licht, zodat je niet met gestrekte benen staat. Duw je bekken even naar voren, en dan weer naar achteren. Til je schouders even op, en laat ze dan weer vallen. Zo ‘valt’ je lijf in de natuurlijke houding. Zit je? Zorg ervoor dat je onderbenen in een hoek van 90 graden met je bovenlichaam zijn.

2. Adem via je buik
Ademen gaat ‘vanzelf’, maar je doet het niet automatisch goed. “Veel mensen denken dat je buik opbolt bij het uitademen, terwijl dat juist gebeurt als je inademt”, zegt Heemeijer. Hoe adem jij? “Ga op de bank liggen met een boek ter hoogte van je navel. Adem in en uit, en ervaar hoe je buik omhoogkomt bij het inademen.” Houd daarna – dit is een oefening - een vel papier tegen je mond en blaas daar kort en krachtig tegen. Alsof je lucht wegschiet: pft! “Ervaar nu dat je buik naar binnen gaat.”
Probeer daarna eens op dezelfde manier een korte ‘hallo!’ naar buiten schieten. “Als daarbij de buik naar binnen gaat, heb je de juiste ademhaling te pakken.”
Die ademhaling helpt je. “De draagkracht van je stem is namelijk afhankelijk van de ademsteun”, zegt Heemeijer.

3. Ontspan kin, keel en kaak
Veel docenten maken klank, kracht en volume met hun keel- en kaakspieren. Dat geeft klachten, stelt Hetty Gehring, zangcoach en eigenaar van In Bellenz, adviesbureau voor houding, adem- en stemgebruik. In haar trainingen oefent ze dit als volgt met docenten: “Ontspan je kaak en kin door woordjes te zeggen als ‘bla’ en ‘ja’. Je kin valt hierbij een beetje ‘naar je toe’. Vervang dit door andere klinkers: bli/ji/bloe/joe enz. Blijf steeds kaak en kin ontspannen.” Vervang dit vervolgens door echte woorden en daarna door zinnen, waarbij je kaak en kin losjes naar je toe blijft ‘denken’. Gehring: “Dit voorkomt het aanspannen van deze spieren en hiermee keelpijn en een stem die moe wordt.”

4. Ar-ti-cu-leer
Hoe ver doe jij je mond open tijdens het spreken? Heemeijer: “Veel mensen houden de mond teveel gesloten. Dat leidt tot gemompel en onverstaanbaarheid.” Oefen thuis om dit te verbeteren. Zet een kurk in de lengte tussen je tanden (zorg dat je lippen de kurk niet kunnen raken) en noem de klinkerklanken ‘o, e, a, i, u’, en ‘oe, au, oo’, enzovoort. Laat de kurk waar die is en zeg nu een paar keer: ‘Ziezo zei Ko, hier is je cadeau.’ Het voelt overdreven, maar dat gevoel verdwijnt zodra je eraan gewend raakt. “Na deze oefening doe je automatisch beter je mond open, waardoor je beter articuleert, en dus beter verstaanbaar bent.”

5. Neem stemklachten serieus
Ben je aan het eind van de dag schor, hees of heb je last van je keel? “Neem de signalen serieus”, adviseert Gehring. “Als je stem de volgende dag weer uitgerust aanvoelt, kun je door. Maar als je met keelproblemen uit je bed komt, is het tijd om aan de bel te trekken, want dan wordt het vaak alleen maar erger.” Ga naar de huisarts als je je zorgen maakt en zodra je iets voelt of hoort – een bal in je keel, een raspende stem – en laat een specialist ernaar kijken.”

6. Wees zelfredzaam
Maak de oefeningen voor houding, adem en stem onderdeel van je dagelijkse routine. Doe ze aan het begin van een lange lesdag of in de pauze. Gehring: “Merk je dat je gaandeweg de dag te hoog ademt? Ga dan even naar de wc om te ontspannen en de adem te laten zakken.”

7. Kijk bewust
Richt je hoofd op de kinderen of op het bord, maar niet op beide. “Spreken terwijl je het hoofd schuin houdt, is vermoeiend en zorgt voor spanning in het keel- halsgebied”, zegt Heemeijer.

8. Drink water
Zorg dat er standaard een glas water op je tafel staat. “Het is belangrijk je keel regelmatig te smeren met vocht. Neem een glas, en geen flesje waarvan je eerst de dop moet afdraaien”, benadrukt Gehring.
Laat keelsnoepjes met menthol en/of eucalyptus links liggen. Die stof verdooft juist het gevoel in de keel waardoor je gaat overcompenseren en je stem nog meer belast.

9. Spaar je stem
Grappige stemmetjes maken (bijvoorbeeld bij het voorlezen) en fluisteren is leuk, maar kan ook belastend zijn. Doe het met mate, evenals luid roepen ‘of het wat stiller kan!’. Alternatieven zijn een bel op je bureau en een fluit op het schoolplein.

10. Vraag hulp
Vraag de schoolleiding of er iemand kan langskomen voor een stemtraining, tipt Gehring: “Nu lopen docenten er vaak mee door tot het helemaal mis is. De school heeft vast wel een potje waaruit zoiets betaald kan worden.”